Tentakel 1

Tentakel 1
Nummer 1 - juli 2010

 

Van de redactie

Dit is het eerste nummer van Tentakel, de digitale nieuwsbrief over ongewervelde dieren. Deze nieuwsbrief zal onregelmatig verschijnen naast de reguliere papieren EIS-nieuwsbrief.

In de nieuwsbrief is plaats voor allerlei korte berichten die het onderzoek aan ongewervelden in Nederland aangaan: berichten van het EIS-bureau, oproepen, bijzondere en fenologische waarnemingen, aankondiging van rapporten en boeken en een activiteitenagenda. Ook al uw bijdragen zijn welkom. U kunt deze sturen naar eis@ncbnaturalis.nl

De nieuwsbrief is opgezet als Internetpagina (in HTML) en kan in de meest gangbare email-programma's worden gelezen. Met de berichtopmaak/email-indeling ingesteld op (originele) HTML ziet u behalve tekst ook plaatjes en kunt u via de blauwe links eenvoudig alleen dat nieuws er uit pikken dat u interesseert. Mocht u problemen hebben met het instellen van het HTML-formaat in uw email-programma schroom dan niet en neem gerust contact op. Of probeer het hier met uw webbrowser.

Mocht u geen belangstelling (meer) hebben voor deze nieuwsbrief: een retour-mailtje naar dit adres is voldoende om uw email-adres te verwijderen van deze mailinglist. Aanmelden op dit adres is vanzelfsprekend ook mogelijk.

Ed Colijn

top

Agenda
9 juli Sprinkhanenexcursie Buurserzand deze nieuwsbrief
9 juli Nationale nachtvlindernacht Vlinderstichting -
EIS-werkgroep Vlinderfaunistiek
12-17 juli Microlepidoptera-week Schiermonnikoog Microlepidoptera.nl
17 juli Libellenexcursies Gelderse Poort Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie
19 juli - 7 november Parasieten - Slinkse sluiperds deze nieuwsbrief
8 augustus Libellenexcursie Millingerwaard Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie
14 augustus Sprinkhanenexcursie Balloërveld deze nieuwsbrief
14 augustus Excursie Afdeling Oost, 't Woold Nederlandse Entomologische Vereniging
27-29 augustus Excursieweekend Afdeling Noord, Ameland Nederlandse Entomologische Vereniging
28-29 augustus 1000-soortendag Staphorst deze nieuwsbrief
17 september Sprinkhanenexcursie Posbank deze nieuwsbrief
22 oktober Bezoek aan libellencollectie Naturalis Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie
29 oktober Bezoek aan libellencollectie Naturalis Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie

top

John Smit op reis

Het EIS-bureau moet het sinds april 2009 doen zonder John Smit. Gedurende een jaar verruilt hij zijn vertrouwde plekje voor de Zuid-Amerikaanse jungles, hooggebergten en Amazonestromen. Zijn programma aldaar staat nog niet geheel vast: na het begeleiden van reizen voor scholieren en bevriende natuurliefhebbers in Peru zal hij in ieder geval Colombia en Costa Rica bezoeken. In april 2010 hopen we hem weer in Leiden te mogen begroeten, waar zijn plekje wordt warm gehouden door Ed Colijn.

Ed komt uit Flevoland waar hij zich de afgelopen jaren heeft bezig gehouden met de inventarisatie van dag- en nachtvlinders, libellen en sprinkhanen. Hij zal zich dit jaar onder andere bezig houden met de professionalisering en het bijhouden van de EIS-databases, het coördinatorschap van de libellenvalidatie binnen de Nationale Databank Flora en Fauna, het organiseren van sprinkhaanexcursies (zie ook deze nieuwsbrief), het maken van deze digitale nieuwsbrief, werken aan het soortenregister en het opzetten van een vliegend hert-project voor de Veluwe.

Ed Colijn & Menno Reemer

top

Sprinkhanen en libellen

Sprinkhanen
De EIS-werkgroep sprinkhanen zal dit jaar drie excursies organiseren. De eerste, een algemene sprinkhaneninventarisatie, zal plaats vinden op 9 juli in het Buurserzand.

Een maand later, op 14 augustus, brengen we een bezoek aan het Taarlosche diep bij het Ballooërveld op zoek naar zompsprinkhanen (Chorthippus montanus). 17 september wordt het excursieseizoen afgesloten met een inventarisatie van zadelsprinkhanen (Ephippiger ephippiger) op het Herikhuizerveld, beter bekend als de Posbank.

De excursies zijn geschikt voor zowel beginnende als reeds gevorderde geïnteresseerden. Het aantal deelnemers aan alle activiteiten is beperkt tot maximaal 12. Deelname is gratis. Meer informatie en aanmelding via eis@ncbnaturalis.nl.

Libellen
Samen met de Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie en de Vlinderstichting worden diverse libellenexcursies georganiseerd. Op 17 juli zijn er twee excursies naar de Groenlanden in de Gelderse Poort, 8 augustus een excursie in de Millingerwaard en op 22 en 29 oktober is het mogelijk de libellencollectie van Naturalis te bezoeken. Na afloop van het seizoen zal in november een determinatiedag voor libellenhuidjes worden georganiseerd. Meer informatie en wijze van opgave is te vinden op de website van de Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie.

Ed Colijn

top

1000-soortendag Boswachterij Staphorst

Op 28-29 augustus kan het! Op die dag organiseren Staatsbosbeheer, VOFF en Waarneming.nl de 1000-soortendag. Deze dag is het ideale moment om een keer naar een andere plant- of diergroep te kijken. Vogelaars kunnen op deze dag een keer naar nachtvlinders kijken en libellenmensen kunnen er eindelijk een keer achterkomen welke waterwantsen ze altijd op het water zien. Maar je mag natuurlijk ook gewoon naar je vertrouwde groep kijken.

Waar?
De dag vindt plaats in Boswachterij Staphorst bij de werkschuur en camping van Staatsbosbeheer (Amersfoort-coördinaat 214-515). Boswachterij Staphorst is voor veel mensen een onbekend gebied. Toch is er veel te beleven Een groot deel van het gebied bestaat uit naaldbos van 70 jaar of ouder afgewisseld met loofbos. In het gebied bevinden zich meerdere heideterreinen met vennen.

Wanneer?
De 1000-soortendag vindt plaats op zaterdag 28 augustus maar een deel van de activiteiten begint al op vrijdagavond en loopt door tot zondag.

Wie?
We zijn te gast bij Staatsbosbeheer. De activiteiten worden georganiseerd door de PGO‘s, Waarneming.nl en enkele andere landelijke natuurverenigingen. De excursies zijn gericht op actieve vrijwilligers. Voor de dag wordt dus niet een algemeen publiek uitgenodigd.

Wat?
In totaal worden er een twintigtal excursies gehouden variërend van slakken tot libellen en van planten tot lieveheerbeestjes. Het is ook mogelijk om zelf het gebied in te gaan. In juli wordt een volledig excursieprogramma aangekondigd.

Verwerking gegevens
Voor een deel van de groepen wordt er op de dag zelf een complete lijst bijgehouden. Voor andere groepen (bijen, vliegen, kevers) is dit niet mogelijk en van deze groepen wordt alleen een schatting van het aantal soorten gemaakt. Een teller met het aantal soorten voor het gebied is te zien op Waarneming.nl. Slapen, drinken en eten? De camping van Staatsbosbeheer is gedurende het weekend gratis. Koffie en thee is aanwezig. Op zaterdagavond is er een barbecue voor mensen die zich van te voren hebben aangemeld. Staatsbosbeheer maakt de werkschuren leeg zodat er gelegenheid is om bij regen te schuilen.

Aanmelden?
Aanmelden hoeft niet. Je moet je wel aanmelden als je gebruik wilt maken van de camping of als je mee wilt doen met de barbecue. Stuur dan een mailtje naar Vincent Kalkman (vincent.kalkman@ncbnaturalis.nl).

Vergunning ontvangen?
Op het einde van het jaar willen we natuurlijk een zo compleet mogelijke lijst hebben van wat er in het gebied voorkomt. We hopen dan ook dat zoveel mogelijk mensen al in de zomer het gebied ingaan. Vergunning voor veldwerk worden centraal geregeld. Stuur hiervoor een mailtje naar (vincent.kalkman@ncbnaturalis.nl) met vermelding van je naam en de dier- of plantengroep waaraan je werkt.

Vincent Kalkman

top

Fototentoonstelling 'Kopstukken - insecten als fotomodel'

Wim van Egmond is een zeer deskundige fotograaf die microscopische schoonheid aan het brede publiek wil laten zien. Zijn fototentoonstelling 'Kopstukken' is van 23 mei tot en met 31 oktober in de museumtuin van Naturalis te bewonderen. Wim van Egmond portretteerde hiervoor insecten als waren het fotomodellen en laat zo de schoonheid van ze zien. Zijn beelden tonen de karaktervolle en gedetailleerde koppen van vliegen, bijen, muggen, kevers en andere insecten.

Insecten zijn de meest voorkomende organismen op aarde die ook altijd in de nabijheid van mensen te vinden zijn. Echter, voor velen zullen de prachtige details van deze diertjes onbekend zijn. Deels omdat het vaak te klein is om zomaar te bekijken en deels omdat de meeste mensen insecten lastig en eng vinden. En onbekend maakt onbemind. De tentoonstelling 'Kopstukken' nodigt uit tot persoonlijke kennismaking. Toeschouwers staan oog in oog met de snorzweefvlieg en de goudoogdaas en nog eens 22 geportretteerde Nederlandse insecten die stuk voor stuk persoonlijkheden worden.

Wim van Egmond is gespecialiseerd fotomicrograaf; hij legt onderwerpen vast die met het blote oog niet of nauwelijks te zien zijn. Met behulp van nieuwe fotografische technieken maakt hij een wereld zichtbaar die voor de mens onzichtbaar is. Hij doet dit op zo'n manier dat het echte kunstwerken worden. Op zijn website www.micropolitan.org kunnen vele voorbeelden bekeken worden; waaronder raderdieren, algen, allerlei planktonische organismen, etc. Ook werkt Wim op het moment samen met EIS om vele van zijn foto's in het aankomende boek over de Nederlandse biodiversiteit te laten verschijnen.

Jinze Noordijk

top

'Parasieten - slinkse sluiperds'

Graag nodigen we u uit op 18 juli 2010 vanaf 14.00 uur in het Natuurhistorisch Museum Maastricht de openingsactiviteiten bij te wonen van de expositie 'Parasieten'!

Parasieten vind je overal in de natuur. Op slinkse manier maken ze misbruik van andere organismen om aan hun voedsel te komen of een klusje te laten opknappen. Des te langer ze van hun gastheer gebruik kunnen maken, des te beter. De arme gastheer wordt er niet gelukkiger van: malaise is zijn deel of uiteindelijk zelfs de dood.

Parasieten gebruiken eenvoudige tot zeer complexe strategieën om hun gastheren te vinden en gebruiken. De expositie geeft hier een beeld van.

Programma

14.00 uur: start parasietenmarkt
tijdens de markt zullen er continu korte lezingen zijn over de parasieten die tijdens de vakantie voor ons op de loer liggen

16.00 uur: opening
welkom door Dr. Paul L.Th. Beuk, bioloog NHMM
korte voordracht door Dr. Bart G.J. Knols, malariadeskundige

openingshandeling

De expositie is gedurende de hele middag en vervolgens tot 7 november te bezoeken.

top

De Natuurwidget

Begin 2010 heeft Naturalis in samenwerking met de PGO's de Natuurwidget gelanceerd. Dit is een soort digitale scheurkalender, die je bijvoorbeeld op je bureaublad of op een website kunt plaatsen.

Elke dag zie je dan een nieuw bericht met een nieuwe foto verschijnen. Het onderwerp is altijd een dier- of plantensoort waarover iets interessants te melden is.

Door de medewerking van EIS komen vaak ongewervelden aan bod. Leuk om in de gaten te houden dus, elke keer als je je computer opstart bijvoorbeeld.

De Natuurwidget is te downloaden via www.nederlandsesoorten.nl/natuurwidget.

Menno Reemer

top

Nieuwe werkgroep EIS-Nederland: de Silphidae

Vanwege het onwelriekende leefgebied van de meeste soorten zal deze groep waarschijnlijk nooit echt populair worden. Aaskevers zijn echter relatief eenvoudig te determineren en vormen zeer interessante studieobjecten. De voortplanting van het geslacht Nicrophorus en dan met name N. vespilloides (de gewone doodgraver) is bijvoorbeeld al meer dan een eeuw onderwerp van onderzoek. De doodgravers verplaatsen en begraven namelijk kadavers, kennen een vorm van broedzorg en maken geluid. Ook spelen aaskevers een (beperkte) rol binnen de forensische entomologie.

In klein comité heeft al enig overleg plaatsgevonden tussen potentiële leden van de werkgroep, is een bibliografie samengesteld, zijn ideeën uitgewisseld en zijn de eerste bijna 1000 waarnemingen gecontroleerd en opgenomen in een nieuwe Silphidae-database. Om de aandacht voor aaskevers te vergroten zullen specifieke aaskeverexcursies worden georganiseerd en een website worden ontwikkeld waarop onder andere een digitale determineersleutel zal worden aangeboden. Behalve het controleren en registreren van faunistische gegevens wil de Silphidae-werkgroep ook ecologische data verzamelen. Uiteindelijk moet dit resulteren in een nieuw deeltje in de serie Entomologische Tabellen.

Werkgroep Aaskevers (Silphidae)
Ed Colijn
EIS-Nederland
Postbus 9517
2300 RA Leiden
Tel: 071-5687594
Email: ed.colijn@ncbnaturalis.nl

top

Nieuw project: Ecologische atlas van de mariene schelpdieren van Nederland

Stichting ANEMOON werkt aan een ecologische atlas van de Nederlandse mariene mollusken. In het boek komt van alle soorten een korte beschrijving, informatie over ecologie en habitatvoorkeur, een kaart met de verspreiding in de Nederlandse wateren voor en na 1985, het areaal buiten Nederland. Ook gaan we in op veranderingen in het voorkomen. Uiteraard wordt het boek rijk geïllustreerd met foto's, kaarten en grafieken.

Het project wordt uitgevoerd in samenwerking met NIOZ, IMARES en Rijks Universiteit Groningen, Aquasense, GiMaRIS en Ecosub. In de toekomst kan het aantal betrokken organisaties nog verder uitbreiden.

Het boek is bedoeld voor iedereen die - beroepsmatig of uit interesse - informatie zoekt over levende weekdieren: strandzoekers, schelpenverzamelaars, sportduikers, natuurliefhebbers, waterbeheerders, beleidsmakers, onderzoekers en vrijwilligers.

Meer informatie over het project is te vinden op de website van Stichting ANEMOON.

top

Nieuwe zoekkaarten kevers en kreeften

Dankzij het programma Capacity Building van de Stichting VeldOnderzoek Flora en Fauna (VOFF), konden weer een aantal laagdrempelige zoekkaarten gerealiseerd worden. Alle nieuwe kaarten zijn gedrukt op dubbelzijdig A4 formaat en zijn mat gelamineerd voor optimaal misbruik in het veld. Gedrukte kaarten kunnen opgevraagd worden via eis@ncbnaturalis.nl. Digitale versies kunnen gratis gedownload worden via ondergenoemde adressen.

Het gaat om de volgende kaarten:

Grote kevers. Deze zoekkaart is bedoeld als hulpmiddel om het vliegend hert te onderscheiden van alle verwante of gelijkende keversoorten. De kaart behandelt 14 soorten of genera aan de hand van duidelijke veldfoto's. Verder is een halve A4 met algemene informatie over het vliegend hert opgenomen (inclusief verspreidingskaartje). Te downloaden van www.naturalis.nl/vliegendhert

Geelgerande waterroofkevers. Met deze kaart kunnen alle Nederlandse geelgerande waterroofkevers en het gelijkende genus Cybister op naam worden gebracht. De achterzijde van de kaart bevat beknopte verspreidingsinformatie over alle soorten. Te downloaden van www.naturalis.nl/geelgerande

Kreeften. Dit betreft een herdruk van de zoekkaart uit 2008. In tegenstelling tot de vorige kaart is de herdruk gelamineerd en zijn er wetenschappelijke namen toegevoegd. Te downloaden van www.naturalis.nl/kreeften

Bram Koese

top

Catalogus: 4163 soorten kevers in Nederland

Er zijn 4163 verschillende soorten kevers bekend uit Nederland. Dat blijkt uit een nieuw overzicht dat recent werd gepubliceerd door de Nederlandse Entomologische Vereniging (NEV). Een groep van 15 deskundigen verzamelde gegevens over kevers in alle uithoeken van Nederland. Die kennis is nu gebundeld in een catalogus. Uit dit overzicht van de stand van de Nederlandse kevers blijkt dat kevers meer dan 11% van de Nederlandse biodiversiteit uitmaken.

Limburg is met 3569 soorten de meest soortenrijke provincie, in Flevoland komen de minste soorten voor, net iets meer dan 1000 soorten kevers. Het is voor het eerst in meer dan 40 jaar dat zo’n overzicht is gemaakt: sinds de vorige catalogus uit 1966 is ons land 333 soorten kevers rijker. Maar deze toename van soorten betekent nog niet dat het goed gaat met de biodiversiteit van kevers: 475 soorten zijn namelijk sinds 1966 nooit meer waargenomen, zoals de juchtleerkever, de eenhoorn-mestkever en diverse soorten truffelkevers. Er zijn dus meer keversoorten verdwenen in Nederland dan er bij zijn gekomen.

Met deze catalogus is na te gaan welke kevers de afgelopen 150 jaar in Nederland geleefd hebben. Daarnaast is het voorkomen in de twaalf provincies vermeld, waarmee een beknopt beeld wordt gegeven van de verspreiding. Bovendien worden twee perioden (vanaf 1967 en daarvoor) onderscheiden, waardoor ook de potentiële achteruitgang zichtbaar wordt.

De nieuwe kevercatalogus is te bestellen bij de NEV of via de boekhandel.

Roy Kleukers

top

Europese Rode lijst dagvlinders, libellen en houtbewonende kevers gepubliceerd

Dit voorjaar heeft de IUCN in opdracht van de Europese Unie Europese Rode lijsten van dagvlinders, libellen en houtbewonende kevers gepubliceerd. In totaal zijn 37 van de 482 dagvlinders en 21 van de 137 libellen zijn in Europa bedreigd. Van de houtbewonende kevers is slechts een deel de Europese soorten behandeld. Hieruit bleek dat 46 van de 431 houtbewonende kevers bedreigd is.

Van een groot deel van de houtbewonende kevers kon de status door gebrek aan informatie niet bepaald en het werkelijk percentage bedreigde soorten is in deze groep waarschijnlijk hoger. Bij de dagvlinders en houtbewonende kevers worden de meeste bedreigde soorten gevonden in centraal Europa terwijl bij de libellen vooral soorten van het Middellandse Zeegebied het slecht doen.

De Europese Rode lijsten van dagvlinders en libellen hebben een Nederlands tintje doordat een groot deel van het werk is uitgevoerd bij de Vlinderstichting en EIS-Nederland. In 2011 komt de Europese Rode lijst van de mollusken uit.

De samenvatting en PDF's van de verschillende rapporten is te vinden op: ec.europa.eu/environment/nature/conservation/species/redlist

Vincent Kalkman

top

De Nederlandse boorvliegen

Onlangs is het boekje de Nederlandse boorvliegen (auteur John Smit) van de drukpersen gerold, deel 5 van de serie Entomologische Tabellen.

De uitgave bevat enkele algemene hoofdstukken over de boorvliegen, een uitgebreide determinatietabel en soortbesprekingen. Er zijn vele kleurenfoto’s opgenomen en platen met vleugelpatronen van Adri Karman.

Het boekje zal binnenkort worden verstuurd aan de abonnees van Nederlandse Faunistische Mededelingen en de leden van de NEV die via de website hebben aangegeven dat ze hier prijs op stellen.

Roy Kleukers

top

Recente publicaties Nederland

Bink, F., 2010
Ruimte voor Insecten
KNNV Uitgeverij

Jansen, E.A., 2010
Kruipende huisjes (Molluskeninventarisatie Flevoland)
Stichting Anemoon / Natura Parva

Kalkman, V.J., J.-P. Boudot, K.-J. Conze, G. de Knijf, E. Dyatlova, S. Ferreira, M. Jovic, E. Riservato & G. Sahlén, 2010
European Red List of dragonflies
Publications Office of the European Union, Luxembourg
Gratis te downloaden van European Red Lists

Kuchlein, J.H. & L.E.J. Bot, 2010
Identification keys to the Microlepidoptera of the Netherlands
KNNV Uitgeverij

Nieto, A. & K.N.A. Alexander, 2010
European Red List of saproxylic beetles
Gratis te downloaden van European Red Lists

Smit, J.T., 2010
De Nederlandse boorvliegen (Tephritidae)
Entomologische Tabellen 5: 1-159

Soes, D.M. & B. Koese, 2010
Invasive freshwater crayfish in the Netherlands: a preliminary risk analysis
EIS Nederland

van Swaay, C.A.M., A. Cuttelod, S. Collins, D. Maes, M. López Munguira, M. Sasic, J. Settele, R. Verovnik, T. Verstrael, M. Warren, M. Wiemers & I. Wynhoff, 2010
European Red List of butterflies
Gratis te downloaden van European Red Lists

Vorst, O., 2010
Catalogus van de Nederlandse kevers
Nederlandse Entomologische Vereniging

top

Uw bijdragen aan deze nieuwsbrief kunnen worden gezonden aan eis@ncbnaturalis.nl

Index

De reeds verschenen nummers van Tentakel.

Tentakel 69 - 12 april 2023
Tentakel 68 - 22 februari 2023
Tentakel 67 - 15 december 2022
Tentakel 66 -18 oktober 2022
Tentakel 65 - 30 augustus 2022
Tentakel 64- 14 juni 2022
Tentakel 63 - 14 april 2022
Tentakel 62 - 20 januari 2022
Tentakel 61 - 15 december 2021
Tentakel 60 - 13 oktober 2021
Tentakel 59 -23 april 2021
Tentakel 58 - 13 april 2021
Tentakel 57 - 17 februari 2021
Tentakel 56 - 5 januari 2021
Tentakel 55 - 20 oktober 2020
Tentakel 54 - 25 augustus 2020
Tentakel 53 - 7 juli 2020
Tentakel 52 - 1 mei 2020
Tentakel 51 - 25 februari 2020
Tentakel 50 - 1 januari 2020
Tentakel 49 - 22 oktober 2019
Tentakel 48 - 27 augustus 2019
Tentakel 47 - 10 juli 2019
Tentakel 46 - 9 mei 2019
Tentakel 45 - 13 maart 2019
Tentakel 44 - 1 januari 2019
Tentakel 43 - 24 oktober 2018
Tentakel 42 - 22 augustus 2018
Tentakel 41 - 26 juni 2018
Tentakel 40 - 1 mei 2018
Tentakel 39 - 22 februari 2018
Tentakel 38 - 1 januari 2018
Tentakel 37 - 13 november 2017
Tentakel 36 - 5 september 2017
Tentakel 35 - 12 juli 2017
Tentakel 34 - 15 mei 2017
Tentakel 33 - 16 maart 2017
Tentakel 32 - 25 januari 2017
Tentakel 31 - 25 oktober 2016
Tentakel 30 - 21 juli 2016
Tentakel 29 - 25 mei 2016
Tentakel 28 - 24 maart 2016
Tentakel 27 - 18 januari 2016
Tentakel 26 - 16 december 2015
Tentakel 25 - 25 september 2015
Tentakel 24 - 6 augustus 2015
Tentakel 23 - 4 juni 2015
Tentakel 22 - 22 april 2015
Tentakel 21 - 26 februari 2015
Tentakel 20 -17 december 2014
Tentakel 19 -12 juni 2014
Tentakel 18 -20 maart 2014
Tentakel 17 -19 december 2013
Tentakel 16 - 2 november 2013
Tentakel 15 - 25 juli 2013
Tentakel 14 - 2 mei 2013
Tentakel 13 - 14 januari 2013
Tentakel 12 - 14 december 2012
Tentakel 11 - 19 juli 2012
Tentakel 10 - 8 mei 2012
Tentakel 9 - 8 maart 2012
Tentakel 8 - 1 december 2011
Tentakel 7 - 28 juli 2011
Tentakel 6 - 6 april 2011
Tentakel 5 - 23 december 2010
Tentakel 4 - 15 november 2010
Tentakel 3 - 15 september 2010
Tentakel 2 - 10 augustus 2010
Tentakel 1 - juli 2010