Tentakel 48

Tentakel 48
Nummer 48 - 27 augustus 2019

 
Insectenmonitoring: Marker Wadden

Inleiding
Het project Marker Wadden is een initiatief van Natuurmonumenten. In 2016 is samen met Rijkswaterstaat gestart met de eerste fase: de aanleg van vijf eilanden. Samen met het onderwaterlandschap zal het 1000 hectare groot worden. De ambitie is van de Marker Wadden een grote archipel te maken van in totaal 10.000 hectare. Het is daarmee een van de grootste natuurherstelprojecten van West-Europa.

Op 18 oktober 2018 verscheen een publicatie in Plos One van de Entomologischer Verein Krefeld. Hierin wordt een 30 jaar lang onderzoek naar insecten gepubliceerd. Uit dit onderzoek blijkt in die periode 75% van de insecten verdwenen te zijn. Dit onderzoek is via een vast protocol met malaisevallen uitgevoerd. Bij dit onderzoek is de hoeveelheid biomassa aan insecten gemeten. Op de Marker Wadden wordt onderzoek verricht vergelijkbaar met dat van de EVK. Met malaisevallen en bodemvallen wordt op een aantal plekken de entomofauna bemonsterd. Het betreft met name een meting naar de biomassaproductie. Uit de vangsten worden ook soorten gedetermineerd, maar op beperkte schaal. Het betreffende onderzoek loopt over enige tijd af.

Over het vestigen van ongewervelden op nieuw land is niet heel veel bekend. Er is een publicatie van 40 jaar onderzoek in het Lauwersmeergebied (Entomologische Berichten, 78 (4). De Marker Wadden biedt een unieke kans om langjarige monitoring naar de vestiging, successie en ontwikkeling van de entomofauna op nieuw land uit te voeren. Bij de start van dit project is er al een reeks aan data middels malaisevallen en bodemvallen verzameld ten behoeve van onderzoek naar de primaire productie. Een deel van dit materiaal is ook op soort gedetermineerd. Een deel van het verzamelde materiaal dient nog uitgesplitst te worden op soort of in ieder geval familie. De vallen zijn in eerste instantie door de onderzoekers en eilandwachten wekelijks geleegd. Vanaf juli 2019 bleek dit niet meer mogelijk en wordt gekeken of dit met (lokale) vrijwilligers mogelijk is. Middels een pilot zal dit jaar de leging van de vallen, gedurende de periode dat de vallen actief zijn, door vrijwilligers uitgevoerd worden. Daarnaast zal deze winter gestart worden met het determineren van de vangsten, in ieder geval tot op familie/genus.

Werkzaamheden

Legen vallen
Een maal per week van april tot circa half oktober moeten de malaisevallen geleegd worden en voorzien van een nieuwe pot. Op het eiland kan van een ter plaatse aanwezige ATB-fiets gebruik gemaakt worden. De volle potten gaan voorlopig naar een koelkast in de bouwkeet van de Marker Wadden. Voor het vervoer naar de Marker Wadden wordt gebruik gemaakt van de veerdienst. Vanwege de capaciteit van de boot wordt van tevoren een schema opgesteld met de gewenste tijd van afvaart uit de Bataviahaven en de gewenste tijd van afvaart van de Marker Wadden.

Determinatie avonden
Om de soorten op naam te brengen en/of uit te splitsen op familie is het belangrijk om met een vaste frequentie determinatie-avonden te organiseren. Voorlopig zal dit 1 maal per maand zijn. Doel van deze avonden is enerzijds de soorten van de Marker Wadden op naam brengen en anderzijds meer mensen kennis laten opdoen van insecten. Er kan ook een verdiepingsslag gemaakt worden door af en toe een soortdeskundige uit te nodigen. Er worden voor dit project stereomicroscopen aangeschaft.

Hulp gevraagd
Voor zowel het legen van de vallen als voor het determineren zijn mensen nodig. Wil je helpen bij dit project, meld je dan aan. Voor het legen van de vallen loopt nu een pilot, hier zijn voor dit jaar voldoende mensen voor. Wil je in 2020 helpen met het legen van de Malaisevallen op de Markerwadden, geef dit dan bij je aanmelding aan. De afvaarten zijn op dinsdag overdag. Eerste kwartaal 2020 wordt het schema voor het legen van de vallen gemaakt. Als je je aangemeld hebt, dan krijg je rond die tijd bericht. Wil je op de hoogte gehouden worden en/of deelnemen aan de determinatie-avonden? Meld je dan aan voor de verzendlijst voor deze avonden. Ze worden gehouden op vrijdagavond in de Duurzaamheidswinkel op het Stadhuisplein in Lelystad.

Aanmelding bij:
Arjan van der Veen
0320-246631 / 06-51765866
natuurcafe.lelystad@upcmail.nl
natuurcafelelystad.nl

top

PechaKucha Night Tilburg: Nachtinsecten

Paul van Wielink studeerde chemie en biologie en promoveerde op een proefschrift over kankerverwekkende virussen. Naast zijn werk was Paul altijd al geïnteresseerd in veldbiologie. Een hobby die na zijn pensioen flink uit de hand liep...

Tijdens PechaKucha Night Tilburg #16: The Late Night Summer Edition vertelde hij over zijn nachtelijke onderzoek naar de Zuidelijke schorsloopkever en andere insecten die 's nachts op licht afkomen.

De presentatie is hier te bekijken/luisteren.

top

Gallenexcursies

Matthijs Courbois organiseert i.s.m. Hans Roskam en Roelof Jan Koops de komende maanden nog een tweetal gallenexcursies.

Gallen-excursie Zwolle
Dit is de favoriete omgeving van de maker van de Veldgids Plantengallen, Roelof Jan Koops. Hij weet hier alle leuke plekjes en bijzondere soorten zo te vinden. We gaan mee met deze expert, wisselen ervaring en ideeën uit over welke gal je het best waar en wanneer kunt zoeken. Ook geschikt voor nieuw geïnteresseerden.
Datum 21 september
Tijd 10:30
Verzamelplaats: wordt in de zomer bekend gemaakt aan degene die zich opgeven

Gallen-excursie rivierengebied Wageningen
In het oostelijke rivierengebied bij Wageningen gaan we op Gallen-excursie onder leiding van Matthijs Courbois. Het rivierengebied en de overgang naar de stuwwallen zijn rijk aan boom- en struiksoorten, waar juist in de nazomer en het najaar veel te beleven valt. In het natte veel wilgensoorten, meidoorns, vlier, op de stuwwallen en overgangen iepen, lindes, es en bovenop het zand de allerrijkste soort aan gallen zomereik, daarnaast ook beuk en grove den.
Datum 19 oktober
Tijd 10:30
Verzamelplaats: wordt bekend gemaakt aan degene die zich opgeven

Voor alle excursies geldt: opgeven en meer informatie bij Matthijs Courbois, 06-14493646.

top

Ongewervelden in de pers

Kleurrijke berm als wapen tegen plagen en biodiversiteitsverlies
Het wemelt langs veel wegen nog niet van de bloemen en vlinders, terwijl bermen een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de biodiversiteit in Nederland. De Vlinderstichting probeert terreinbeheerders bewust te maken van de waarde van kleurrijke bermen. "Kijk: een distelvlinder, die zijn hier echt niet elk jaar!"

Het krantenartikel uit de Volkskrant van woensdag 10 juli is hier te lezen.

Medicinale bloedzuiger verdient bescherming
Het klinkt heel tropisch en vampierachtig, maar ook in Nederland komen ze voor: bloedzuigers. Ze zetten hun kaken in je vel en zuigen zich vol met je bloed. Het klinkt niet echt aantrekkelijk, maar gelukkig is er maar een soort in Nederland die zich volzuigt met zoogdierenbloed: de medicinale bloedzuiger (Hirudo medicinalis).

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 14 juli is hier te beluisteren.

Een huwelijk in dienst van de natuur
Zij is gespecialiseerd in diersporen en amfibieën, hij is de man van de wilde bijen. Annemarie van Diepenbeek schreef de Veldgids Diersporen, al jaren het standaardwerk voor dierspoorzoekers. Pieter van Breugel is een autoriteit op het gebied van de wilde bijen en weet als geen ander aan welke voorwaarden een bijenhotel moet voldoen. Geen wonder dat ze de natuur dichtbij vinden, namelijk in hun eigen tuin van hun woning in Veghel, vol met veel bloemensoorten en bijenhotels.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 21 juli is hier te beluisteren.

Een nieuwe mini-cicade voor Nederland
Begin april van dit jaar werd ie ontdekt: een nieuwe soort mini-cicade (Cicadellidae) voor Nederland. De Amsterdamse Maarten Reinboud vond het drie millimeter kleine diertje in zijn binnentuin, op iets meer dan 500 meter van het Amsterdamse CS.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 21 juli is hier te beluisteren.
Een krantenartikel uit het Parool van zondag 21 juli is hier te lezen.

Aaltjes houden van de kou
Het zijn de meest voorkomende dieren ter wereld, maar voor de meeste mensen zullen ze volkomen onbekend zijn: aaltjes of nematoden. Deze kleine wormen leven in de bodem en komen vrijwel overal voor. En ze zijn dol op schimmels en bacteriën. Voor het eerst is er een groot internationaal onderzoek gedaan naar dit bodemdier. En dat heeft veel verrassende resultaten opgeleverd. Vroege Vogels spreekt met een van de onderzoekers, Wim van der Putten van het Nederlands Instituut voor Ecologie.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 28 juli is hier te beluisteren.

Aangereden wild zorgt voor nieuw leven in de Biesbosch: "Heel wat dieren profiteren"
Amper drie weken geleden dartelde de ree nog onbekommerd door de Biesbosch. Nu is hij dood en ligt als voedselbron voor aaseters in het gras. "Van zo'n ree profiteren heel wat dieren", zegt Thomas van der Es, boswachter bij Staatsbosbeheer. De dode ree ligt verscholen tussen grassen, paardenbloemen en andere onkruidsoorten. Een lichte geur van ontbinding hangt nog om het kadaver heen. Al is het beestje inmiddels niet meer dan een verzameling botten, huid en haar. Het vlees is volledig verorberd door aaseters. Boswachter Thomas van der Es van Staatsbosbeheer begeleidt onderzoekers Ed Colijn en Oscar Vorst naar de plek die door sommige mensen als macaber zou worden beschouwd. De onderzoekers, verbonden aan EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, komen de allerkleinste aaseters bestuderen.

Het krantenartikel uit het AD van vrijdag 2 augustus is hier te lezen.

Help de hommels: tel ze!
Om er achter te komen hoe het eigenlijk gaat met de wilde bijen en hommels in Nederland, roepen EIS Kenniscentrum Insecten en de Vlinderstichting iedereen op om hommels te tellen. Als veel mensen verspreid over het land meedoen (zowel in de stad als in het agrarisch gebied, binnen en buiten de bebouwde kom), ontstaat er een meetnet hommels. Uit de verzamelde gegevens valt na een paar jaar een trend af te lezen. En als het in bepaalde leefgebieden achteruitgaat met de hommels, kunnen EIS en de Vlinderstichting aandringen op maatregelen bij terreineigenaren of gemeentes.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 4 augustus is hier te beluisteren.

Gele driestaart keert terug na 100 jaar
Met veel insecten gaat het niet goed maar soms is er goed nieuws. Na meer dan 100 jaar afwezigheid is het eendagsvliegje de gele driestaart weer teruggekeerd in het riviertje de Roer.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 11 augustus is hier te beluisteren.

Zeldzame bloedzuigers maken Gelderse Poort blij
Trappel met lieslaarzen aan in een ondiepe poel in de Gelderse Poort, en voor je het weet zit het rubber vol met bloedzuigers. Geen gewone kleintjes, maar de zeldzame medicinale bloedzuiger, de grootste soort van Nederland die zo'n 15 centimeter lang is. Van de slechts twintig tot dertig plaatsen waar het waterbeestje voorkomt, geldt de Gelderse Poort als een van de populairste stekken. In een van de poeltjes werden in een uur tijd maar liefst 169 bloedzuigers gevonden.

Het krantenartikel uit de Gelderlander van zaterdag 17 augustus is hier te lezen.

Gif in luizenpoep dodelijk voor mieren en bijen
In honingdauw, de 'zoete poep' van bladluizen, kunnen bestrijdingsmiddelen zitten die tot een redelijk snelle dood kunnen leiden van de insecten die op die zoete druppeltjes afkomen, zoals: bijen, mieren, sluipwespen en zweefvliegen. Onderzoekers van Wageningen Universiteit en de Universiteit van Valencia in Spanje hebben aangetoond dat de stoffen imidacloprid en thiamethoxam, zogenaamde neonicotinoïden, door bladluizen uit de sapstroom van met deze bestrijdingsmiddelen behandelde planten wordt gezogen. De bladluizen gaan niet onmiddellijk dood, zodat ze het gif weer uitpoepen. Andere insecten eten deze 'zoete poep' en zo komt het gif weer in deze insecten terecht. Insectensoorten die we juist niet kwijt willen, zoals bijen.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 18 augustus is hier te beluisteren.

Bijten alle spinnen?
Dazen, adders, wespen, mieren, kwallen. Ze zijn allemaal al voorbijgekomen in onze serie 'Stekers en bijters'. Spinnen mogen in dit rijtje ook niet ontbreken. Want die bijten ook. Maar doen ze dat allemaal? Spinnendeskundige Peter Koomen zou het antwoord op deze vraag moeten weten. Verslaggever Henny Radstaak bij hem te rade gegaan.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 18 augustus is hier te beluisteren.

Amerikaanse rivierkreeft is niet meer te stoppen
De Amerikaanse rivierkreeft rukt de laatste jaren enorm op in Nederland en richt veel schade aan. Nu is er een driejarig project gestart waarbij ecologen en vissers de handen ineen hebben geslagen. Wegvissen blijkt enige optie.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 18 augustus is hier te beluisteren.

Ontdekker van de zwartpootwolbij: 'Het zijn prinsessen op de erwt'
De ontdekking van de nieuwe bijensoort in Nederland is 'vrij bijzonder'. Dat zegt entomoloog Theo Zeegers, die de eerste zwartpootwolbij aantrof in Ede. 'Het gebeurt eens in de twee jaar dat een nieuwe soort wordt ontdekt.'

Het radio-fragment uit de uitzending van Omroep Gelderland van zaterdag 24 augustus is hier te beluisteren.

top

Ongewervelden op Nature Today

Dode das leeft!
Dode dieren zijn een bron van voedingsstoffen en voortplantingshabitat voor andere dieren. Daarmee zijn ze de laatste schakel in de voedselketen. Een filmpje van een dode das laat zien hoe verschrikkelijk veel insecten kunnen voortkomen uit een kadaver.

Lees en bekijk hier het bericht en het filmpje.

Herstel leefgebied bronlibel in Noord-Brabant
Het vermoeden bestaat dat de bronlibel door de extreem droge zomer van 2018 is verdwenen uit de Esperloop in Noord-Brabant. Dit geeft aan hoe kwetsbaar het leefgebied van deze zeldzame libel is. De provincie heeft subsidie verstrekt aan de Vlinderstichting om te onderzoeken of de libel echt is verdwenen. Er is ook geld beschikbaar om het leefgebied van de bronlibel te herstellen.

Lees hier het bericht.

Warme steden sturen slakkenevolutie
Hoogleraar Menno Schilthuizen, auteur van 'Darwin in de stad', en onderzoeker Niels Kerstes van Naturalis onderzochten samen met Vincent Kalkman en Thijmen Breeschoten hoe de stedelijke temperatuur de evolutie van slakkenhuisjes beïnvloedt. Op 19 juli 2019 verscheen hun artikel 'Snail shell colour evolution in urban heat islands detected via citizen science' in Communications Biology.

Lees hier het bericht.

Nachtvlinderaars opgelet: nachtelijke migratie kiezelsprinkhanen
Recentelijk werd op twee plaatsen een kiezelsprinkhaan waargenomen op een lichtval voor nachtvlinders. Na de eerste vondst in 2010 werd gespeculeerd over de wijze van uitbreiden van de kiezelsprinkhaan. Omdat veel vindplaatsen zich langs spoorlijnen bevonden, leek transport met treinen een logische optie. Deze nieuwe vondsten wijzen erop dat de soort zich op eigen kracht kan uitbreiden.

Lees hier het bericht.

Rosevleugel gevonden, een nieuwe sprinkhanensoort voor Nederland
Woensdag 14 augustus vonden Joris Verhees en Pim Lemmers langs de Geul bij Bunde de eerste rosevleugel van Nederland. Net voordat ze hem vonden hadden ze het heel toevallig nog over de soort, aangezien de soort voor het eerst in lange tijd weer in België was gevonden.

Lees hier het bericht.

Ernstig bedreigde heidehommel na 69 jaar herontdekt in Overijssel
Voor het eerst in 69 jaar is de heidehommel weer waargenomen in Overijssel. Deze ernstig bedreigde hommelsoort kwam vroeger verspreid over een groot deel van Nederland voor maar was de laatste jaren alleen nog uit Drenthe bekend.

Lees hier het bericht.

De zwartpootwolbij, een verrassende nieuwe bijensoort voor Nederland
Op 30 juli werd tijdens veldwerk in de bebouwde kom van Ede een vrouwtje van de Anthidium septemspinosum aangetroffen, een wilde bij die niet eerder in ons land werd vastgesteld. Als Nederlandse naam wordt zwartpootwolbij voorgesteld. Het aantal soorten wilde bijen bekend uit ons land komt hiermee op 361.

Lees hier het bericht.

top

Nieuws van Bestuivers.nl

Op de uitkijk voor de slakkenhuistubebij
De Belgen hebben een mooie herontdekking gedaan: de slakkenhuistubebij is terug. Deze bijensoort was daar in 1954 voor het eerst gevonden maar sindsdien niet teruggevonden. Dit jaar dook de soort weer op verschillende plaatsen op.

De slakkenhuistubebij (Stelis odontopyga) is een koekoeksbij die gebruikmaakt van de nesten die de gedoornde slakkenhuisbij (Osmia spinulosa) aanlegt in lege slakkenhuisjes. De gedoornde slakkenhuisbij komt in de Nederlandse duinen op diverse plekken voor, dus het is goed mogelijk dat ook de slakkenhuistubebij hier eens opduikt. Op de uitkijk dus!

Lees hier meer over de Belgische vondsten.

Menno Reemer

top

Declining abundance of beetles, moths and caddisflies in the Netherlands

In oktober 2017 kwam het nieuws naar buiten dat in Duitse natuurgebieden, net over de grens bij Venlo, de totale biomassa aan vliegende insecten in de periode 1989-2016 met 75 procent is afgenomen. Omdat insecten vele belangrijke rollen in het ecosysteem spelen, mag verwacht worden dat een dergelijk sterke achteruitgang enorme gevolgen heeft voor het ecosysteem. Vandaar dat al snel de vraag gesteld werd, wat in ons land de trend van de insectenstand is.

Voor het in 2018 gepubliceerde rapport "Analysis of insect monitoring data from De Kaaistoep and Drenthe" werden daarom twee langlopende Nederlandse datasets geanalyseerd: vangsten op licht van nachtactieve insecten in De Kaaistoep nabij Tilburg door KNNV Afdeling Tilburg en vangsten van loopkevers in potvallen in Drenthe door het biologisch veldstation Wijster (zie ook Tentakel 41).

Voor de meeste, maar niet alle, insectengroepen wordt een achteruitgang gevonden vergelijkbaar met die in Duitsland. Het onderzoek werd verricht door wetenschappers van de Radboud Universiteit en EIS Kenniscentrum Insecten in opdracht van Natuurmonumenten.

Bovenstaande Nederlandse studie is nu "open access" gepubliceerd in het internationale tijdschrift Insect Conservation & Diversity en is gratis te downloaden van hun website.

Hallmann, C.A., Th. Zeegers, R. van Klink, R. Vermeulen, P. van Wielink, H. Spijkers, J. van Deijk, W. van Steenis & E. Jongejans 2019
Declining abundance of beetles, moths and caddisflies in the Netherlands
Insect Conservation & Diversity

top

Die Wanzen Deutschlands - Ein Bestimmungsschlüssel

In Duitsland wordt gewerkt aan een nieuwe serie over de herkenning van alle in Duitsland voorkomende wantsen.

Het eerste deel met tabellen tot de genera inclusief meer dan 600 kleurenfoto's en vele detailtekeningen verschijnt komende winter.

Het tweede deel met tabellen tot alle soorten, meer dan 800 kleurenfoto's, vele detailtekeningen en per soort informatie over de verspreiding en ecologie zal volgens planning ergens in 2021 moeten verschijnen.

Voor meer informatie inclusief eventuele voorintekening met 25% korting zie wabv-fruend.de

Rolf Niedringhaus, Marlies Stöckmann & Ekkehard Wachmann, 2019 / 2021
Die Wanzen Deutschlands - Ein Bestimmungsschlüssel. Teil I. Schlüsselband Bestimmungsschlüssel für alle Familien und Gattungen / Teil II. Tafelband Bestimmungsschlüssel für alle Arten
WABV-Fründ, Scheeßel, ca. 210 pp. / 400 pp.

top

Fotogids libellen

Het waterrijke Nederland is een goed land voor libellen: er komen zo'n 70 soorten voor! Je kan ze overal vinden waar zoet water is.

Deze fotogids maakt het makkelijker dan ooit tevoren om ze te herkennen. Het grootste deel van de Nederlandse soorten - maar niet de zeer zeldzame - komt aan bod in zeer toegankelijke beschrijvingen, handige tekeningen en prachtige foto's. Dit gidsje is speciaal gemaakt om in het veld libellen te leren herkennen!

Jan van Leeuwen 2019
Fotogids libellen
Jeugdbondsuitgeverij

top

Natuurhistorisch Maandblad 7. Themanummer Roodborn 2.

Het Natuurhistorisch Maandblad publiceert een serie van drie themanummers over Roodborn.

Het natuurgebied ligt tussen Eys, Wittem en Wijlre in de gemeente Gulpen-Wittem en bestaat uit geaccidenteerd terrein waar beek, helling, bos en plateau dicht bij elkaar liggen.

Het tweede themanummer gaat in zijn geheel over insecten. Daaronder artikelen over de mieren, wantsen, dagvlinders, vliegen en sprinkhanen van het gebied.

Het nummer is voor niet-leden eventueel los te bestellen via de website van het Natuurhistorisch Genootschap.

 


Inhoud Natuurhistorisch Maandblad 108 (7)

177-182 De mieren van het grasland Roodborn. Resultaat na natuurontwikkeling - J. Noordijk, P. Boer, B. Aukema, Th. Heijerman, A. Krediet & J. van Ruijven
183-190 De wantsen van Roodborn. Oude en recente waarnemingen van wantsen - W.G. Vergoossen, H.J.M. van Buggenum & B. Aukema
191-196 Dagvlinders van Roodborn door de jaren heen - J. Adams ✝ & F. van Oosterhout
197-205 Vliegen in en rondom Roodborn. Waarnemingen van 1988 tot september 2018 - A.A.M. Lamberts
206-210 De sprinkhanen van Roodborn - H.J.M. van Buggenum & W.G. Vergoossen

top

Basisgids wilde bijen

In Nederland komen zo'n 350 soorten bijen voor, waarvan de honingbij de bekendste is. De verbluffende rijkdom aan wilde bijen is voor veel mensen onbekend. Deze gids brengt 133 soorten wilde bijen bijeen in een handzame fotoveldgids.

Zilveren zandbij, vosje, roodgatje en bosbesbij: ze komen allemaal voorbij, de een nog verrassender dan de ander. De Basisgids wilde bijen, gericht op determinatie in het veld, helpt deze soorten relatief snel op naam te brengen. Daarnaast biedt de gids een schat aan achtergrondinformatie over wilde bijen, hun verschillende leefwijzen, ecologie en waarneming en herkenning.

  • 133 wilde bijensoorten overzichtelijk bijeen
  • heldere foto's per soort, met details voor snelle herkenning
  • inclusief informatie over determinatie, ecologie en voorkomen
Pieter van Breugel de Nederlandse expert op gebied van insectenhotels en auteur van Gasten van bijenhotels. Hij geeft regelmatig cursussen over wilde bijen.

Breugel, P. van 2019
Basisgids wilde bijen
KNNV Uitgeverij, 176 pp.

top

Nieuwe platkopwesp op natuurbrug

In 2018 werd de platkopwesp Cephalonomia mycetophila aangetroffen op een natuurbrug in Nationaal park Zuid-Kennemerland.

Platkopwespen zijn kleine wespjes die parasiteren in houtzwamkevers uit het genus Cis.

Dit betreft de eerste vondst in Nederland.

Bron:
Rond, J. de 2019
De platkopwesp Cephalonomia mycetophila nieuw voor de Nederlandse fauna (Hymenoptera: Bethylidae)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 52: 55-58

Foto: Jeroen de Rond

top

Zeven nieuwe wantsen in 2018

In de afgelopen 30 jaar werden maar liefst 67 soorten wantsen nieuw voor de Nederlandse fauna gemeld. In een recent artikel in Nederlandse Faunistische Mededelingen wordt hiervan een overzicht gegeven.

In 2018 alleen al werden zeven soorten nieuw gemeld: Atomoscelis onusta, Atractotomus caprai, Tuponia mixticolor (Miridae), Ceraleptus gracilicornis (Coreidae), Ochetostethus opacus (Cydnidae), Halyomorpha halys en Holcogaster fibulata (Pentatomidae).

Ook worden enkele naamswijzigingen gemeld. Zo blijkt de wetenschappelijke naam van de bekende pyjamaschildwants niet Graphosoma lineatum te moeten zijn, maar G. italicum.

Bron:
Aukema, B., C.F.M. den Bieman, G. Lommen, G. van de Maat, Troisfontaine & P. Vossen 2019
Nieuwe en interessante Nederlandse wantsen IX (Hemiptera: Heteroptera)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 52: 25-41

Foto Atomoscelis onusta: Gerard Lommen

top

Witte platrug (Diplopoda) bij Lobith het land binnen

De waarde van bodemfauna wordt steeds beter ingezien en het onderzoek neemt dan ook toe. De laatste jaren zijn diverse nieuwe soorten springstaarten en pissebedden voor Nederland gevonden.

De laatste toevoegingen aan de miljoenpotenlijst dateert echter alweer van 2002. Met de vondst van de witte platrug Propolydesmus germanicus in het stroomgebied van de Rijn, tegen de Duitse grens, kunnen we een nieuwe miljoenpoot aan de lijst toevoegen.

Bron:
Berg, M.P., A. Krediet & O. Franken 2019
De witte platrug Propolydesmus germanicus, een miljoenpoot nieuw voor de fauna van Nederland (Myriapoda: Diplopoda: Polydesmidae)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 52: 47-54

Foto: Anne Krediet

top

Nieuwe knut in NP Hollandse duinen

Gedurende het 5000-soortenjaar in Nationaal Park Hollandse Duinen werden zeer vele groepen onderzocht, ook de minder bekende. Hieronder ook de knutten (familie Ceratopogonidae).

Pasquale Ciliberti, verbonden aan Naturalis, trof een mannetje aan van Stilobezzia lutacea, een knutje dat nog niet uit Nederland bekend was. Dit is de vierde soort uit dit genus in Nederland.

Bron:
Ciliberti, P. 2019
Stilobezzia lutacea, a new predaceous midge for the Netherlands (Diptera: Ceratopogonidae)
Entomologische Berichten 79 (4): 143-146

Foto: Pasquale Ciliberti

top

Heftig haftennieuws

Lange tijd was de Nederlandse lijst van haften (ook wel eendagsvliegen genoemd) stabiel. In een recent artikel in Nederlandse Faunistische Mededelingen worden diverse nieuwe soorten voor Nederland gemeld.

Twee soorten waren al langer bekend, maar waren nooit in een artikel beschreven. Baetis liebenauae werd in 2017 voor het eerst in Nederland aangetroffen.

Op dezelfde dag en dezelfde vindplaats in de Roer werd ook een populatie van Potamanthus luteus gevonden. Deze soort kwam in de 19e eeuw nog voor in Nederland, maar is sindsdien alleen als 'dwaalgast' in hoogwaterpoelen langs de grote rivieren aangetroffen.

Bron:
Drukker, D., M. Korsten, A. Klink, B. van Maanen & H.J. Hop 2019
Nieuwe en teruggekeerde haften in Nederland (Ephemeroptera)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 52: 1-16

Foto tarsusklauw Baetis vardarensis: Daan Drukker

top

Een stofluis als wereldreiziger

Het Nationaal Park Hollandse Duinen werd in het kader van het 5000-soortenjaar (2018) ook op stofluizen geïnventariseerd.

Tijdens deze inventarisatie werd Propsocus pulchripennis aangetroffen, een interessante soort die nog niet uit ons land bekend was en ook niet veel in Europa is gevonden.

Het is aangetoond dat dit kleine insect zich als luchtplankton kan verbreiden. Deze soort komt dan ook verspreid over de wereld voor, met name op het zuidelijk halfrond en vooral in kustgebieden, en is dus een echte kosmopoliet.

Bron:
Noordijk, J. & J.D.M. Belgers 2019
De stofluis Propsocus pulchripennis: een bijzondere wereldreiziger nieuw voor Nederland (Psocodea: Elipsocidae)
Entomologische Berichten 79 (4): 138-142

Foto: Dick Belgers

top

Rosevleugel langs de Geul

Op 14 augustus vonden Joris Verhees en Pim Lemmers van Bureau Natuurbalans een vrouwtje van rosevleugel Calliptamus italicus langs de Geul bij Bunde. Dit is de eerste keer dat de soort in Nederland is aangetroffen.

De weken daarvoor waren er ook al enkele meldingen uit België, de eerste sinds lange tijd. Het lijkt er op dat met het mooie weer de rosevleugel enkele grote sprongen naar het noorden heeft gemaakt. Nu is het afwachten of de soort zich kan vestigen in onze streken.

Bron:
Verhees, J. & P. Lemmers 2019
Rosevleugel gevonden, een nieuwe sprinkhanensoort voor Nederland
Nature Today

Foto: Joris Verhees

top

Een mierencicade en vijf dwergcicaden nieuw voor Nederland

In 2017 en 2018 werden maar liefst vijf nieuwe dwergcicaden (familie Cicadellidae) en één nieuwe miercicade (Tettigometridae) voor Nederland gevonden.

Het gaat om Megophthalmus scabripennis, Empoasca affinis, Kybos abstrusus, K. calyculus, Macrosteles sardus en Tettigometra impressopunctata.

Deze uitbreiding van de Nederlandse lijst lijkt vooral te danken aan de toegenomen aandacht voor deze interessante diergroep.

Bron:
Bieman, C.F.M. den & M. de Haas 2019
Five leafhoppers and one planthopper new for the Netherlands (Homoptera: Auchenorrhyncha: Cicadellidae & Tettigometridae)
Entomologische Berichten 79 (4): 147-153

Foto Macrosteles sardus: Marco de Haas

top

Roestige zandbij opgedoken

Tijdens het '5000-soortenjaar' werd in duingebied Meijendel een mannetje van de roestige zandbij Andrena rufula aangetroffen.

Dit is opmerkelijk, aangezien deze soort niet bekend is uit aan Nederland grenzend gebied.

Het zal interessant zijn om de komende jaren te volgen of de soort zich zal vestigen.

Bron:
Reemer, M. 2019
Onverwachte eerste vondst van de roestige zandbij Andrena rufula in Nederland (Hymenoptera: Apoidea: Andrenidae)
Entomologische Berichten 79 (4): 138-142

Foto: Menno Reemer

top

Agenda t/m november 2019
31 augustus Excursie, Mierenwerkgroep Nederlandse Entomologische Vereniging
31 augustus Excursie, Klein Profijt Nederlandse Malacologische Vereniging
2 september Werkavond mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
6-8 september Excursieweekend, Sektie Everts Nederlandse Entomologische Vereniging
7 september Molluskenexcursie Herkenbosch Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
9 september Lezing: Waterkevers Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
18 september Varia-avond dag- en nachtvlinders Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
21 september Excursie, Urkerbos Nederlandse Malacologische Vereniging
21 september 84e verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging
21 september Gallen-excursie Zwolle deze nieuwsbrief
najaar Libellenhuidjesdag Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie
22 september Insecten en vogelexcursie De Hamert Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
28 september Hout, leverancier van biodiversiteit, een onmisbare schakel Meinweg Ecotop 2019
3 oktober Lezing: Insecten in de ENCI-groeve Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
5 oktober Molluskenexcursie Susteren, het Taterbosch en de Doort Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
7 oktober Lezing: Steenvliegen, kokerjuffers en eendagsvliegen Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
12 oktober 85e verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging
14 oktober Werkavond mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
19 oktober Molluskenexcursie Schaesberg Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
23 oktober Varia-avond dag- en nachtvlinders Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
2 november Najaarsbijeenkomst, Sectie Ter Haar Nederlandse Entomologische Vereniging
7 november Lezing: Waterkevers Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
9 november Herfstbijeenkomst Nederlandse Entomologische Vereniging
9 november Viering 85-jarig bestaan Nederlandse Malacologische Vereniging
11 november Werkavond mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
16 november Najaarsbijeenkomst, Sektie Everts Nederlandse Entomologische Vereniging
20 november Varia-avond dag- en nachtvlinders Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
23 november Determinatiedag, Mierenwerkgroep Nederlandse Entomologische Vereniging
23 november 86e verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging

top

Van de redactie

Dit is het achtenveertigste nummer van Tentakel, de digitale nieuwsbrief over ongewervelde dieren. Deze nieuwsbrief verschijnt onregelmatig naast de reguliere papieren EIS-nieuwsbrief.

In de nieuwsbrief is plaats voor allerlei korte berichten die het onderzoek aan ongewervelden in Nederland aangaan: berichten van het EIS-bureau, oproepen, bijzondere en fenologische waarnemingen, aankondiging van rapporten en boeken en een activiteitenagenda. Ook al uw bijdragen zijn welkom. U kunt deze sturen naar eis@naturalis.nl.

De nieuwsbrief is opgezet als Internetpagina (in HTML) en kan in de meest gangbare e-mailprogramma's worden gelezen. Met de berichtopmaak/e-mailindeling ingesteld op (originele) HTML ziet u behalve tekst ook plaatjes en kunt u via de blauwe links eenvoudig alleen dat nieuws er uit pikken dat u interesseert. Mocht u problemen hebben met het instellen van het HTML-formaat in uw e-mailprogramma schroom dan niet en neem gerust contact op. Of probeer het hier met uw webbrowser. Hier zijn ook alle reeds verschenen nummers beschikbaar.

Mocht u geen belangstelling (meer) hebben voor deze nieuwsbrief: een retour-mailtje naar dit adres is voldoende om uw e-mailadres te verwijderen van deze mailinglist. Aanmelden op dit adres is vanzelfsprekend ook mogelijk.

U kunt onze nieuwtjes volgen door u aan te melden via onze pagina op Facebook.

Ed Colijn

top