De plaagmier Lasius neglectus werd voor het eerst ontdekt begin jaren 1970 in Boedapest, Hongarije en in 1990 beschreven als nieuwe soort. Aanvankelijk werd deze mier gedetermineerd als Lasius alienus (sensu lato; pas later werd deze soort opgesplitst in drie soorten), maar na ontdekking werd snel duidelijk dat het ging om een invasieve soort met een andere leefwijze. Hierna werd in Nederland middels archiefmateriaal en veldonderzoek vastgesteld dat de plaagmier waarschijnlijk al sinds halverwege de jaren 1960 in Nederland is gevestigd. Tot op heden is niet zeker wat het oorspronkelijke areaal is van de plaagmier, maar gedacht wordt dat het ergens in Klein-Azië ligt.
Leefwijze en ontwikkeling
Nieuwe vindplaatsen ontstaan zeer waarschijnlijk door menselijk handelen, omdat de plaagmier zelf een trage langeafstandsverspreiding kent doordat er bij deze soort vrijwel geen bruidsvluchten plaatsvinden. Voornamelijk met behulp van tuin- en potplanten wordt de soort door heel Europa verspreid. Eenmaal gevestigd op een plek breidt de plaagmier zich snel uit, zoals inmiddels ook bekend is van andere invasieve soorten als de Argentijnse mier Linepithema humile en het mediterraan draaigatje Tapinoma nigerrimum-complex. Kolonies bevatten vele actieve koninginnen en nieuwe koninginnen worden in het nest bevrucht. Vervolgens migreren deze nieuw bevruchte koninginnen met een aantal werksters naar de rand van de kolonie en vestigen zich daar (nestafsplitsing). Hierdoor kunnen kolonies van de plaagmier over de jaren heen uitgroeien tot meerdere hectaren groot (superkolonies) waarin inheemse mierensoorten en andere fauna verdreven worden.
Voor mensen veroorzaakt de soort overlast doordat de mier zichzelf in huis of spouw prima kan huisvesten en het hele jaar door kan ontwikkelen. Vervelend is bijvoorbeeld dat ze op allerlei voedsel af komen en dat ze dode mieren opslaan in elektrische apparaten of stekkerdozen. Het dieet van de plaagmier bestaat voornamelijk uit honingdauw, die de soort verzamelt van bladluizen, en daarnaast ook kleine insecten.
Voorkomen
Tot op heden komt de plaagmier in Nederland alleen voor in stedelijk gebied, op plekken waar het lekker warm is, zoals onder stoeptegels. Middels de doorzettende klimaatopwarming is het waarschijnlijk dat er de komende jaren meer waarnemingen van de plaagmier bij zullen komen. Mogelijk vestigt de soort zich ooit ook in de natuur. Zo is er in Nederland een kolonie die grenst aan het duingebied, bekend om het (zeer) warme microklimaat, waarbij uitbreiding naar de natuur tot de mogelijkheden hoort. In Zuid-Europa heeft de plaagmier zich sporadisch al in de natuur gevestigd. Hier vormen ze door hun enorme aaneengesloten kolonies voor veel concurrentie voor inheemse mierensoorten.
Herkenning
De plaagmier is een kleine bruine mier waarvan de werksters in grootte variëren tussen de 2,5 en 3,5 mm. Als soort is de plaagmier moeilijk te herkennen met het blote oog, omdat de soort sterk lijkt op de buntgrasmier Lasius psammophilus, mergelmier Lasius alienus en Lasius paralienus. Deze drie soorten zijn echter niet kenmerkend voor de stedelijke omgeving waar de plaagmier tot op heden enkel voorkomt. In steden zijn de nesten van een superkolonie goed zichtbaar door vele nestuitgangen met uitgeworpen zand, verspreid over een grote lengte van de trottoirs. Kenmerkend zijn ook de massale hoeveelheid werksters die over boomstammen lopen, van en naar de honingdauw producerende bladluizenkolonies.
Voor definitief uitsluitsel is gedetailleerd onderzoek van meerdere werksters nodig met een loep of stereomicroscoop. Onderscheidende kenmerken betreffen onder meer de schaarse beharing van het kopschild en de onopvallende groeve tussen het voorste en middelste deel van het borststuk.
Literatuur
Boer, P., J. Noordijk & A.J. van Loon 2018. Ecologische atlas van Nederlandse mieren (Hymenoptera: Formicidae). – EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden.
Loon, A.J. van 2009. Risicoanalyse van de plaagmier Lasius neglectus. – EIS-rapport 2009-03. European Invertebrate Survey-Nederland, Leiden.
Loon, A.J. van, J.J. Boomsma & A. Andrasfalvy 1990. A new polygynous Lasius species (Hymenoptera; Formicidae) from central Europe. – Insectes Sociaux 37: 348-362.
Mabelis, A.A., A.J. van Loon & W. Dekoninck 2010. Verovert de plaagmier Nederland? – Entomologische Berichten 70: 30-36.
Noordijk, J., P. Boer, A.J. van Loon & M. Brooks 2017. Invasieve mieren vragen om een gecoördineerde aanpak. – De Levende Natuur 118: 134-135.
André van Loon EIS Kenniscentrum Insecten Postbus 9517 2300 RA, Leiden andre.vanloon@naturalis.nl