 |
| Nummer 65 - 30 augustus 2022 |
|
|
| Studiedag: Bladwespen |
Zaterdag 17 september 2022 in Tilburg van 10.00-16.00 uur.
De aanleiding voor de studiedag is het recente verschijnen van maar liefst drie determinatiewerken over Europese bladwespen, één in het Engels of Frans, één in het Tsjechisch en één in het Italiaans. Een bespreking van de drie werken is te vinden in Entomologische Berichten 81 (2021): 178-180. De boekbespreking is ook te vinden op hymenovaria.nl.
Omdat veel mensen moeite hebben met deze vreemde talen en zelfs het Engelstalige boek door zijn omvang (876 pagina's) en relatief beknopte tabellen niet erg toegankelijk is, bleek er behoefte te bestaan aan een Nederlandstalige tabel. Zo'n tabel is er (nog) niet, maar er is een begin gemaakt door de uitgave van een Nederlandstalige tabel voor de 13 families en 114 genera van bladwespen die in Nederland en België zijn aangetroffen. Het is een proeftabel en het is de bedoeling om tijdens de studiedag op 17 september deze tabel eens goed te testen zodat later een verbeterde versie kan verschijnen. Je vindt een link naar de proeftabel op hymenovaria.nl.
Programma:
's Morgens zijn er enkele inleidende voordrachten over bladwespen in Nederland en België van Ad Mol, Leo Blommers en Jorgen Ravoet en/of Fons Verheyde. 's middags gaan we zelf aan de gang met determineren. Op de studiedag is te determineren materiaal aanwezig, maar het is wellicht leuker en leerzamer om ook zelf verzameld materiaal van bladwespen mee te brengen.
Er is een maximum aan het aantal deelnemers in verband met de aanwezige binoculairs. Deelname is gratis voor leden. Vooraf opgeven is wel noodzakelijk. Dit kan bij: spek-druif@introweb.nl.
Koffie en thee is gratis. Lunch is niet inbegrepen. Dit kan zelf meegenomen worden. Er is ter plaatse een restaurant en in de omgeving zijn voldoende mogelijkheden.
top
|
| Studiedag: Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie |
De Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie organiseert op zaterdag 17 september de jaarlijkse landelijke studiedag.
De studiedag vindt plaats op de inmiddels bekende locatie: de Gelderlandfabriek te Culemborg, direct naast het station.
Het programma (onder voorbehoud) is op de website van de NVL te bekijken.
Mensen die de landelijke dag willen bijwonen kunnen zich aanmelden via secretaris@brachytron.nl.
top
|
| Oproep: Kopij voor Brachytron |
De Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie (NVL) zoekt auteurs en onderzoekers die wetenschappelijke artikelen, (uittreksels uit) onderzoekrapporten of mededelingen over libellen en libellenstudie kunnen aanleveren voor haar blad Brachytron.
Onderwerpen met een relatie naar Nederlandse of Vlaamse gebieden en soorten hebben de voorkeur, maar ook onderzoek door Nederlandse of Vlaamse onderzoekers elders kan de moeite waard zijn om hier een podium te krijgen. Waar nodig kan assistentie worden verleend met het omwerken van een onderzoeksrapport naar een artikel.
De Brachytron redactie heeft nieuwe richtlijnen opgesteld voor het schrijven van artikelen bedoeld voor de Brachytron. De redactie hoopt hiermee de drempel voor het schrijven van artikelen te verlagen. In twee verschillende documenten wordt het e.e.a. uitgelegd:
Hoe schrijf ik een artikel?
Richtlijnen voor auteurs
Voor contact: redactie@brachytron.nl of info@brachytron.nl. Zie ook onze website.
top
|
| Ongewervelden in de pers |
Schorpioenmier lift mee naar Nederland
In Amsterdam woont een koppel met een wel heel bijzonder huisdier. Piepklein, exotisch en met velen: in het huis nestelen schorpioenmieren. Ze komen normaal gesproken voor in Zuid-Europa. Hoe zijn ze in Amsterdam beland? En is het een probleem dat ze hier zijn? De schorpioenmier is zwart met felgekleurde kop. In Nederland komen twee soorten schorpioenmieren voor: met rode en met oranje kop. Beide zijn zeldzaam. EIS Kenniscentrum Insecten houdt bij waar de insecten zijn gevonden.
Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 12 juni is hier te beluisteren.
Strandvlo goed voor het ecosysteem
De strandvlo is eigenlijk een klein kreeftje dat op het land leeft. Of beter gezegd: op het strand, want daar leeft hij van aanspoelsels zoals wieren. Hiermee brengt hij voedingsstoffen in de bodem, wat goed is voor het hele ecosysteem. Voor het project Het Groene Strand deed Stichting Anemoon onderzoek naar deze strandvlo.
Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 12 juni is hier te beluisteren (vanaf 47:05).
De insecten van het kronendak
Kevers, mieren, pissebedden en vliegen: al decennia lang kijken onderzoekers naar insecten die in het bos leven. Dat doen ze op de grond, tussen de struiken en in de bodem. Maar welke insecten leven boven in de boom? In het kronendak? Fabian Meijer van Bosgroepen Zuid Nederland onderzoekt dit voor het eerst in de Kaaistoep. De winterlinde blijkt de biodiversiteit van het grove dennenbos flink op te krikken: zo vond hij daar hoog in de boom de zwartspriethommelkever.
Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 26 juni is hier te beluisteren (vanaf 2:30:20).
Actie #Juliwesp: Nederlandse wesp in het zonnetje
Het is een bekend fenomeen op menig terras: zodra er een wesp in de buurt komt beginnen mensen wild om zich heen te zwaaien en te slaan, want een wesp is eng en agressief. Maar niets is minder waar, zegt Regina Oors van de Nederlandse Entomologische Vereniging. Wespen zijn gewoon mooi, zullen nooit zomaar steken en ze houden de natuur in balans.
Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 10 juli is hier te beluisteren (vanaf 2:09:00).
Glimwormen in het Vliegenbos
Twee jaar geleden midden in de herfst zag buurtbewoonster en kunstenaar Marjolijn Van Heemstra ze voor het eerst: glimwormlarven in haar Vliegenbos te Amsterdam Noord. Normaal komen ze alleen voor in Limburg en niemand weet precies hoe ze in Amsterdam zijn beland. Nu twee jaar later wil Marjolijn, ondertussen bijna een glimwormexpert, weten of ze er nog zitten. Vanaf deze week organiseert ze samen met de Universiteit van Amsterdam een heuse glimwormentelling. Verslaggever Merlijn Schneiders trekt in de nacht het Vliegenbos in met expeditieleider glimworm Marjolijn van Heemstra.
Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 10 juli is hier te beluisteren (vanaf 31:25).
Waarom je nu overal vliegende mieren ziet: 'Ze zijn bezig met hun bruidsvlucht'
Het stikt er weer van, echt overal duiken ze op: vliegende mieren. Maar waar komen deze beestjes eigenlijk vandaan? En waarom zien we ze ieder jaar terug? "Vliegende mieren zijn de vruchtbare jonge koninginnen en mannetjes van een mierenkolonie", zegt André van Loon, verbonden aan EIS Kenniscentrum Insecten. "Wanneer die mieren volgroeid zijn, krijgen ze vleugels."
Het artikel uit het AD van dinsdag 12 juli is hier te lezen.
'Vuurvlieg, mier en vlinder'
Van flirten tot ontpoppen. In het boek 'Vuurvlieg, mier en vlinder' onthult natuurgids en schrijver Petra Vijncke hoe insecten leven en overleven. En ze presenteert zich als een ware ambassadeur van het kleine spul. Want insecten zijn mooi, en ze houden er fascinerende, verborgen leefwijzen op na. Het boek gaat over sluipmoordenaars, camouflagemeesters en de casanova's onder de insecten. 'Vuurvlieg, mier en vlinder' is verschenen bij de uitgeverij KNNV.
Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 17 juli is hier te beluisteren (vanaf 2:03:30, vervolg op 2:42:25).
Zeldzame bleekkopwormen gevonden
Ben je bezig met bodemonderzoek, kom je ineens twee nieuwe wormen tegen: de kleibeekkopworm en de zandbleekkopworm. Dat overkwam bioloog en regenwormexpert Anne Krediet, die in graslanden onderzoek doet naar de vitaliteit van de bodem. En ze zijn nog zeldzaam ook, want ze zijn heel kieskeurig als het om de bodemomstandigheden gaat.
Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 17 juli is hier te beluisteren (vanaf 1:38:35).
De ene kameelhalsvlieg is de andere niet
Het is geen vlieg en het lijkt ook niet op een kameel, maar toch is de naam kameelhalsvlieg. Meest opvallende kenmerk van dit vliegende insect is de extreem lange hals. Wereldwijd zijn er 240 soorten van, in Nederland zijn het er zes. Bioloog Daan Drukker is enorm gefascineerd door deze bijzondere insecten. Samen met anderen heeft hij het eerste overzicht gepubliceerd van kameelhalsvliegen in Nederland.
Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 31 juli is hier te beluisteren.
Veel biologische bestrijders in glastuinbouw
Het Centraal Bureau voor de Statistiek meldde deze maand dat op 95 procent van het areaal van de glastuinbouw in Nederland biologische bestrijders worden toegepast. Dat betekent bepaald niet dat 95 van de glastuinbouw 'biologisch' is, "maar er worden wel grote stappen gezet", vindt hoogleraar Biologische Bestrijding in de Glastuinbouw, Gerben Messelink van Wageningen University & Research.
Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 7 augustus is hier te beluisteren.
Wat is een geleedpotige?
Bij de jeugdbondsuitgeverij is onlangs 'Het Geleedpotigenboek' verschenen. Van tweestaarten tot beentasters, en van kakkerlakken tot bidsprinkhanen. Het is voor het eerst dat er een dergelijk boek in ons land verschijnt. Het is ook meteen een stoomcursus taxonomie, waarbij je leert wat een geleedpotige is, maar ook een klasse, een orde, een familie enzovoorts. Bioloog Anne Krediet heeft meegeschreven aan het geleedpotigenboek en vertelt erover.
Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 7 augustus is hier te beluisteren.
De insecten van Dick Belgers
Insectenkenner Dick Belgers prijst zich een gelukkig man. Dankzij vier lichtkoepels in de overkapping naast zijn huis stikt het er van de vliegende insecten. Zoveel dat hij besloot ze te gaan tellen. Het zijn er meer dan 2200 en het einde is nog lang niet in zicht.
Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 7 augustus is hier te beluisteren (vanaf 2:30:58).
Juchtleerkever
Na 74 jaar afwezigheid dook hij op: de juchtleerkever. In een holle boom in dierentuin GAIAZoo in het zuiden van Limburg leeft een juchtleerkeverfamilie. Extra leuk voor de dierentuin, want de twee andere bedreigde doodhoutkevers van Nederland wonen ook in de dierentuin. Dat zijn het vliegend hert en de vermiljoenkever. Masterstudent Rick Buesink doet onder leiding van Jinze Noordijk van EIS Kenniscentrum insecten onderzoek naar deze kever.
Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 14 augustus is hier te beluisteren (vanaf 1:19:40).
Mosdiertjes op de Nederlandse kust
Geen wier, geen alg, geen mos, maar mosdiertjes; de Nederlandse kust ligt er op het moment vol mee. De hoeveelheid mosdiertjes die jaarlijks aanspoelt lijkt toe te nemen. Vroege Vogels is op het strand van Katwijk en staat samen met Arie Twigt, medewerker van stichting Anemoon, tot z'n enkels in de mosdiertjes. "Afgelopen jaren is het al meerdere keren gebeurd dat het helemaal vol ligt, maar zo erg als dit heb ik het nog niet gezien".
Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 14 augustus is hier te beluisteren (vanaf 1:09:20).
Veel spinnen in je tuin? Dat kan kloppen (en het is goed nieuws)
Veel planten hebben het lastig deze droge hete zomer, maar een andere categorie van de natuur spinde juist garen bij de warmte. De kans is groot dat je met je met zonnebrand ingesmeerde gezicht door een spinnenweb loopt. Het is augustus en herfstliefhebber de kruisspin is nu al overal te zien.
Het artikel van RTL-Nieuws van donderdag 18 augustus is hier te lezen.
Een weekendje wespen tellen
Dat de limonadewesp ons soms tot wanhoop drijft, is te begrijpen. Maar het mag geen reden zijn om niet mee te doen aan de landelijke wespentelling op zaterdag 20 en zondag 21 augustus. Want het zijn uiterst nuttige insecten. Zo vangen ze veel vliegen en muggen en voeren ze hun larven met stukjes kadavers van kleine zoogdieren, amfibieën en vogels. Het zijn fantastische en natuurlijke opruimers.
Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 21 augustus is hier te beluisteren.
De zoetwaterkwal, een blijvertje
De kwal is geen typische soort meer van de Noordzee, maar wordt tegenwoordig ook aangetroffen in zoetwaterplassen in het binnenland. Het gaat hierbij om een relatief nieuwe soort voor Nederland; de zoetwaterkwal. Door het opwarmende klimaat gaan we hem vermoedelijk vaker treffen. Verslaggever Jesper Buursink zoekt de zoetwaterkwal in de Spiegelplas samen met Lex van Hees van kwallenradar.nl.
Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 21 augustus is hier te beluisteren.
top
|
| Ongewervelden op Nature Today |
Experimenteren met begrazing voor meer heidefauna
Vergrassing belemmert een soortenrijke heidefauna, want vooral op droge heide hebben veel soorten een lage vegetatie met open plekken nodig. Begrazing kan hiervoor zorgen, maar andere heidesoorten zijn juist kwetsbaar voor te veel begrazing. In een zesjarig beheerexperiment op Brabantse heideterreinen is daarom onderzocht hoe bijsturing van de reguliere begrazing doorwerkt op de heidefauna van insecten (vlinders, sprinkhanen, mieren, bijen en zweefvliegen), hagedissen en grondbroedende vogels. Het experiment laat zien dat intensiveren of juist extensiveren van de begrazing heel effectief kan zijn.
Lees hier het bericht.
Schelpen zoeken: tien nieuwe soorten!
Van een dagje zee neem je vaak wat mee: zand in je haar of een schelpentrofee. Zo'n schelp krijgt een bestemming of gaat weg, óf je wilt er iets over leren. Uit een schelpen-veldgids bijvoorbeeld. Die was even niet meer beschikbaar, maar is er nu weer. En intussen kwamen er tien nieuwe soorten bij!
Lees hier het bericht.
Spinselmotten worden nog steeds verward met eikenprocessierupsen
De eikenprocessierups heeft de afgelopen jaren veel aandacht gekregen. Veel mensen weten inmiddels dat ze nesten maken. Het betekent echter niet dat als je rupsen tegenkomt die nesten maken, het automatisch eikenprocessierupsen zijn. Zo komt de spinselmot veelvuldig voor, maar is volstrekt ongevaarlijk. In dit bericht een mooi filmpje waarin een spinselmot geparasiteerd wordt door een sluipwesp.
Lees hier het bericht.
Tientallen vondsten rupsen grote vos
De afgelopen jaren wordt de grote vos steeds meer gezien en lijkt deze vlinder weer echt terug te zijn. Toch waren er maar weinig bewijzen van daadwerkelijke voortplanting in ons land. Daar is dit jaar duidelijk verandering in gekomen want er zijn veel rupsennesten gevonden. De grote vos, een jaar of vijfentwintig geleden verdwenen uit Nederland, plant zich nu op heel veel plekken voort.
Lees hier het bericht.
Nieuwe bronswesp in Nederland is natuurlijke vijand eikenprocessierups
Het sluipwespje dat in 2021 is gevonden in de eitjes van de eikenprocessierups, is de bronswesp Anastatus bifasciatus. Deze natuurlijke vijand van de eikenprocessierups is voor het eerst in Nederland gevonden. De wespjes zijn gedetermineerd, nadat ze werden gekweekt uit een eipakketje van de eikenprocessierups. Dit was verzameld in een natuurgebied in Nieuw Bergen (Limburg) op 31 januari 2021.
Lees hier het bericht.
Veni vidi vici voor de emmermug
Zeven jaar na de ontdekking van de emmermug Metriocnemus carmencitabertarum in 2011 leek de soort alweer uit Nederland verdwenen. Totdat in juli 2021 opnieuw larven van deze mug opdoken in een tuin in Alphen aan de Rijn en op een balkon in Nijmegen. Vooralsnog lijkt de emmermug prima te gedijen in Nederland.
Lees hier het bericht.
Eerste overzicht Nederlandse kameelhalsvliegen
Het is altijd bijzonder als je een kameelhalsvlieg ziet. De gaasvliegachtige insecten vallen meteen op door hun lange nek. Er is nu een overzicht van deze interessante groep verschenen. Dankzij het project Digitalisering Nederlandse Insecten van EIS en Naturalis kunnen voor het eerst verspreidingskaarten gepubliceerd worden.
Lees hier het bericht.
Herontdekking zadeldwergzandbij op de Veluwe onthult een marginaal bestaan
De zadeldwergzandbij Andrena falsifica is een zeldzame bijensoort. Tot voor kort was ze bekend van slechts drie populaties, twee in Drenthe en één in Zuid Limburg. Vroeger kwam de zadeldwergzandbij algemeen voor op de binnenlandse zandgronden. Afgelopen seizoen is deze bijensoort herontdekt op de Veluwe, maar blijkt daar een marginaal bestaan te hebben.
Lees hier het bericht.
Herstelt de gaffellibel zich na overstromingen?
In juli 2021 werden we opgeschrikt door berichten van hevige regenval in België, Duitsland en ons eigen Limburg. Hele dorpen kwamen blank te staan en rivieren traden buiten hun oevers. Ook de Roer en de Swalm, de riviertjes in Limburg waar de gaffellibel voorkomt, kregen een enorme hoeveelheid regenwater te verstouwen. Wat heeft dat gedaan met de larven van de gaffellibel?
Lees hier het bericht.
Bijen en zweefvliegen hebben baat bij bloemrijke houtwallen
Houtwallen kunnen goede voedselbanken en leefgebieden zijn voor bestuivers, maar de kwaliteit van de houtwal speelt hier een rol in. Zowel de hoeveelheid beschikbare bloemen, als het aantal soorten en de verspreiding van deze bloembeschikbaarheid over het jaar zijn van belang. Deze resultaten heeft studente Xiomara van Eek gevonden in een inventarisatie van houtwallen, bloemen en bestuivers.
Lees hier het bericht.
Kleine invasiegolf bosrandparelmoervlinder
De bosrandparelmoervlinder Fabriciana adippe is een vlinder die zich niet vaak laat zien in de Lage Landen. Des te bijzonderder als deze toch wordt waargenomen. Afgelopen weken heeft deze mooie parelmoervlinder zich op meerdere plekken laten zien in Nederland en België, en ook net over de grens in Duitsland.
Lees hier het bericht.
Zeikers in het Noordzeekanaal
Een lichaam als een doedelzak, met twee pijpjes. Knijp je erin, dan spuit er water uit. Vandaar de bijnaam 'zeikers'. We hebben het over zakpijpen. Ze zijn nog niet zo lang bekend uit het Noordzeekanaal, maar lijken daar nu toe te nemen.
Lees hier het bericht.
De zwavelgele peulkokermot, minder zeldzaam dan gedacht?
In 1999 werd in Nederland de eerste waarneming gedaan van de zwavelgele peulkokermot Coleophora coronillae, nabij Simpelveld. Sindsdien werd de soort slechts enkele keren gezien, uitsluitend in Zuid-Limburg, en stond daarom als zeer zeldzaam te boek. Maar op 14 juli 2022 vond Niels Eimers enkele kokers op de peulen van bont kroonkruid. Dat was voor andere waarnemers een inspiratie om ook te gaan zoeken, met resultaat.
Lees hier het bericht.
De waarde van Jakobskruiskruid voor onze biodiversiteit
Jakobskruiskruid kleurt ook deze zomer weer vele bermen en graslanden geel. Dit is tot groot ongenoegen van veel veehouders en paardenliefhebbers vanwege de giftigheid van de plant. Jakobskruiskruid is echter een belangrijke voedselbron voor veel insecten en daarmee van belang voor de Nederlandse natuur. Hoe kunnen Jakobskruiskruid en paarden samen door een deur?
Lees hier het bericht.
Nieuwe methoden succesvol in de strijd tegen de Aziatische hoornaar
De Aziatische hoornaar Vespa velutina is een invasieve exoot die in opmars is in Nederland. In opdracht van de Provincie Limburg wordt in een pilot ervaring opgedaan met het zo efficiënt mogelijk opsporen en verdelgen van nesten van deze wespensoort, om verdere verspreiding te voorkomen. De afgelopen week zijn vier nesten gevonden met drie verschillende opsporingsmethodes: meldingen, telemetrie en wiekpotten.
Lees hier het bericht.
Absintlichtmot: nieuw voor Nederland!
In de ochtend van 3 juli 2022 vonden we bij het leeghalen van onze nachtvlinderval op ons vakantieadres in Breskens een voor ons onbekende lichtmot (Pyralidae). Het dier was opvallend getekend, maar 'er wilde geen kwartje vallen'. Ook de automatische soortherkenning gaf geen bevredigende match. Het bleek een nieuwe soort voor Nederland te zijn: de absintlichtmot Euzophera cinerosella.
Lees hier het bericht.
Bijenwolfmannen nauwelijks meer te vinden
Vorig jaar was het goed toeven voor bijenwolven Philanthus triangulum in de Ooijpolder. Deze graafwesp, die op honingbijen jaagt, slaapt en nestelt in zelfgegraven gangen. Op één plek werden vorige zomer tweeduizend overnachtingsholen van bijenwolfmannen gevonden. Maar nu is de bijenwolf hier nauwelijks terug te vinden. Niet de droogte, maar juist het zomerhoogwater van juli 2021 lijkt de oorzaak.
Lees hier het bericht.
Rivierkreeften 'in de bek' bekeken
Nu steeds meer provincies en waterschappen geconfronteerd worden met hoge dichtheden aan uitheemse rivierkreeften, komt vaak de vraag naar voren: 'Wanneer ontdekken vogels rivierkreeften?' In andere woorden: kunnen predatoren als futen, reigers en meeuwen ervoor zorgen dat een substantieel deel van de uitheemse rivierkreeften wordt opgegeten?
Lees hier het bericht.
Spons niest afval uit
Sponzen behoren tot de oudste dieren op aarde en spelen een belangrijke rol in veel ecosystemen onder water. Uit een nieuwe studie van UvA-onderzoeker Niklas Kornder en collega's blijkt dat sponzen 'niezen' om hun waterkanalen schoon te maken. Daarbij geeft de spons een soort slijm af, dat door andere dieren in de omgeving wordt opgegeten.
Lees hier het bericht.
Twee nieuwe soorten bij schoonmaken wrakken
De afgelopen expeditie van Stichting Duik de Noordzee Schoon leverde naast een flinke buit van 5700 kilo aan netten en vislood, ook een voor Nederland nieuwe hydropoliep en zakpijp op. Het betreffen de vertakte zeespriet Nemertesia ramosa en de zakpijp Didemnum coriaceum, die nog geen Nederlandse naam had.
Lees hier het bericht.
top
|
| Nieuws van Bestuivers.nl |
Dode hommels onder lindebomen
In de zomer is het vaak te zien: grote aantallen dode hommels onder lindebomen. Op veel plaatsen in Europa en Noord-Amerika wordt dit verschijnsel al jarenlang gesignaleerd, maar de oorzaken hiervan waren onduidelijk. Predatie, ouderdom, verhongering en giftige lindenectar werden als mogelijke oorzaken genoemd. Noorse onderzoekers publiceren nu de resultaten van een studie waarin elk van deze mogelijke oorzaken werd onderzocht.
In augustus 2018 bezochten de onderzoekers gedurende twee weken vier maal per dag 24 lindebomen (Tilia x europaea) in de Noorse stad Trondheim. Bij elk van de bezoeken verzamelden ze de dode hommels die ze vonden. Dit leverde 500 dode hommels op, behorende tot minstens vijf verschillende soorten. Elke hommel werd onderzocht om ouderdom en sporen van predatie en uithongering vast te stellen. Daarnaast voerden de onderzoekers een experiment uit waarbij gekweekte hommels werden gevoerd met lindenectar.
Het voedingsexperiment met lindenectar leverde geen aanwijzingen op dat de nectar giftig was voor de hommels. Slechts een klein deel van de hommels vertoonde tekenen die wezen op ouderdom (zoals versleten vleugels). De helft van de dode hommels bleek verwondingen te hebben die wijzen op predatie door bijvoorbeeld vogels. De onderzoekers konden echter niet vaststellen of deze verwondingen de doodsoorzaak vormden of dat zij deze opliepen terwijl zij al stervende waren. Wegingen van de dode hommels wezen er op dat een groot deel van de hommels waarschijnlijk uitgehongerd was.
De onderzoekers concluderen dat verhongering en predatie waarschijnlijk de belangrijkste oorzaken zijn van de dood van hommels onder lindebomen en dat giftige nectaer niet aan de orde is. Zij houden nog wel de mogelijkheid open dat niet onderzochte oorzaken, zoals parasitisme, mede een rol spelen. Ook is het precieze aandeel van elke factor nog niet bekend.
Het Engelstalige artikel is hier gratis te lezen.
Zadeldwergzandbij leidt marginaal bestaan
De zadeldwergzandbij Andrena falsifica is een zeldzame bijensoort. Tot voor kort was ze bekend van slechts drie populaties, twee in Drenthe en één in Zuid Limburg. Vroeger kwam de zadeldwergzandbij algemeen voor op de binnenlandse zandgronden. Afgelopen seizoen is deze bijensoort herontdekt op de Veluwe, maar blijkt daar een marginaal bestaan te hebben.
De zadeldwergzandbij is een bijensoort van heide en heischrale graslanden. Deze zandbij is oligolectisch op de plant tormentil. Dat wil zeggen dat de vrouwtjes uitsluitend stuifmeel verzamelen op tormentil, en mogelijk enkele andere soorten ganzerik. Ze heeft maar één generatie en vliegt in het voorjaar van eind april tot begin juni. Vroeger was de zadeldwergzandbij niet zeldzaam op heide in het Gooi en op de Veluwe. Maar tegenwoordig is de zadeldwergzandbij zeldzaam. Tot voor kort waren slechts populaties bekend uit het Dwingelderveld, en twee jaar geleden is een tweede Drentse populatie ontdekt op het Holtingerveld. Daarnaast is een populatie bekend in het Limburgse Spaubeek.
Op 12 mei 2022 werd een nieuwe populatie van de zadeldwergzandbij ontdekt op de Edese heide. Hier werden enkele exemplaren waargenomen op tormentil langs een betonnen fietspad. Met enkele gerichte zoekacties werd de zadeldwergzandbij ook op verschillende andere heideterreinen op de Veluwe gevonden. Op Kroondomein Het Loo lijkt de soort zelfs redelijk wijd verspreid voor te komen. Alle waarnemingen werden gedaan op tormentil en altijd in een rijkere heide met een heischraal karakter. Bijvoorbeeld langs betonnen of geasfalteerde fietspaden, betonnen waterkanalen, bij leemkuilen of langs leem-kiezelpaden en schelpenpaden. Allemaal locaties waar nog enige buffering - door de kalkrijke schelpen, leem en beton - aanwezig is op de verder zure zandgrond. Zo waren er naast tormentil vaak ook andere kenmerkende soorten van meer gebufferde omstandigheden aanwezig, zoals hondsviooltje en liggende vleugeltjesbloem. Dat de zadeldwergzandbij vroeger niet zeldzaam was in het Gooi en op de Veluwe geeft aan dat de heideterreinen er vroeger in betere staat waren dan tegenwoordig. Ze waren minder zuur, minder vergrast en bloemrijker.
Het huidige verspreidingsbeeld van de zadeldwergzandbij op de Veluwe geeft eens te meer weer dat de Veluwe gebukt gaat onder verzuring en stikstofdepositie. De zadeldwergzandbij heeft hier letterlijk een marginaal bestaan, en leeft vrijwel uitsluitend langs de paden die een bufferend effect hebben. Het belang van meer buffering binnen het zure heidelandschap is niet alleen voor de zadeldwergzandbij, maar voor een breed scala aan bedreigde heideinsecten van groot belang.
Menno Reemer, John Smit, Kees Goudsmits & Jaap Bouwman
top
|
| Nederlandse Faunistische Mededelingen 58 |
Vorige maand verscheen nummer 58 van de Nederlandse Faunistische Mededelingen.
Daarin worden weer diverse nieuwe soorten en andere wetenswaardigheden voor de Nederlandse fauna beschreven. Daaronder het eerste overzicht van de Nederlandse kameelhalsvliegen, een nieuwe sprinkhaan, kevers, zweefvlieg, wapenvliegen, bij, watervlo en teek voor Nederland, en een overzicht van bijzondere watermijten uit Noord-Holland.
Het nummer is inmiddels bij alle donateurs van EIS Kenniscentrum Insecten in de bus gevallen.
Voor overige geïnteresseerden is nummer 58 voor € 15,- te bestellen via eis@naturalis.nl. De factuur wordt meegestuurd met de bestelling.
Je kunt natuurlijk ook donateur worden. Je ontvangt dan behalve de NFM ook de papieren EIS-Nieuwsbrief en de Entomologische Tabellen gratis. Opgeven als donateur kan via een mailtje aan eis@naturalis.nl of via deze webpagina.
Roy Kleukers
Inhoud
| 1-15 |
De Nederlandse kameelhalsvliegen (Raphidioptera) - Drukker, D., A. Kruithof, T. Fernhout & W. Hogenes |
| 17-21 |
Eerste waarneming van een landsnoerworm in Nederland: Argonemertes dendyi (Nemertea) - Waart, S.A. de |
| 23-32 |
De zuidelijke sikkelsprinkhaan Phaneroptera nana nieuw voor Nederland en België (Orthoptera) - Brekelmans, F.L.A., R.P.W.M. Voesten, B. Odé, A. Jacobs & K. Lock |
| 33-40 |
De schijnboktor Nacerdes carniolica nieuw voor de Nederlandse fauna (Coleoptera: Oedemeridae) - Buesink, R. |
| 41-46 |
Een bijzondere vondst: de maanwespvlieg Temnostoma meridionale in Nederland (Diptera: Syrphidae) - Bree, E. de & T. Kompier |
| 47-51 |
Het oostelijk verfdrupje Oxycera meigenii, een nieuwe wapenvlieg voor Nederland (Diptera: Stratiomyidae) - Zeegers, Th., B. Boon, F. Walraven & B. Oving |
| 53-57 |
First record of the soldier fly genus Merosargus from the Palearctic region (Diptera: Stratiomyidae) - Zeegers, Th., E. de Bree, D.A. Fachin & M. Hauser |
| 59-64 |
De gegolfde maskerbij Hylaeus sinuatus nieuw voor Nederland (Hymenoptera: Colletidae) - Goudsmits, K. & J.T. Smit |
| 65-82 |
Bijzondere watermijten in Noord-Holland in 2020 en 2021 (Acari: Hydrachnidia) - Boer, B de & W. Langbroek |
| 83-90 |
De watervlo Eubosmina berolinensis nieuw voor de Nederlandse fauna (Crustacea: Branchiopoda: Cladocera) - Soesbergen, M. & D. Jonker |
| 91-93 |
De zeevogelteek Ixodes uriae nieuw voor Nederland, op het strand van Katwijk (Arachnida: Ixodidae) - Langbroek, W., G. Twigt & H.J.W.M. Cremers |
| 94-96 |
Drasterius bimaculatus, een toevoeging aan de Nederlandse kniptorrenfauna (Coleoptera: Elateridae) - Verhoogt, K. |
top
|
| Veldgids hommels |
Verwacht medio oktober 2022
De eerste veldgids over hommels in Nederland en België. Met hun gezellige dikke en wollige uiterlijk en vriendelijke gezoem behoren hommels tot de bekendste en meest gewaardeerde insecten van Nederland en België. Hun kleurrijke uiterlijk doet vermoeden dat ze makkelijk op naam te brengen zijn, maar helaas is dat lang niet altijd zo.
Gelukkig is er nu voor het eerst een Nederlandstalige veldgids waarin alle soorten beschreven en rijkelijk geïllustreerd zijn met foto's en fraaie tekeningen. De uitgebreide inleidende hoofdstukken geven informatie over bouw, levenswijze, biotopen, bedreigingen en bescherming. Voor lastige soorten is ook een uitgebreide morfologische tabel opgenomen. Nu met genitale afbeeldingen van alle soorten, belangrijk voor de determinatie.
Kos, M., V.J. Kalkman, J. de Rond & J.T. Smit 2022
Veldgids hommels
KNNV Uitgeverij, 288 pp.
top
|
| Adult caddis (Trichoptera) of Britain and Ireland |
"Adult caddis (Trichoptera) of Britain and Ireland" is een op foto gebaseerde identificatiegids voor natuuronderzoekers en enthousiastelingen, inclusief nachtvlinderaars. Er komen ongeveer 200 soorten kokerjuffers voor in Groot-Brittannië en Ierland. Een groot aantal soorten komt zelfs voor in de meest alledaagse habitats zoals tuinen in voorsteden. Volwassen kokerjuffers zijn algemeen en kunnen in grote aantallen worden aangetroffen in lichtvallen en rond zoet water.
Toch negeren veel natuuronderzoekers deze insecten. Kokerjuffers hebben namelijk helaas de reputatie moeilijk te identificeren te zijn. Veel sleutels vereisen onderzoek van vleugeladering en genitaliën van dode exemplaren. In tegenstelling tot nacht- en dagvlinders zijn er geen identificatiegidsen op basis van foto's.
Deze nieuwe veldgids is bedoeld om dit probleem op te lossen. De exemplaren worden om te beginnen met een visuele sleutel in éé van vier hoofdgroepen geplaatst. Daarna worden gelijkende kokerjuffers gerangschikt in subgroepen en secties. Vleugelmarkeringen en genitaliën van levende exemplaren kunnen vervolgens worden onderzocht met behulp van een 10x handloep.
Naast sleutels bevat de gids ook soortbesprekingen met foto's en tekst waarin de vluchtperiode, verspreiding en diagnostische karakters zijn opgenomen. Daarnaast bevat de gids een beschrijving van technieken voor het verzamelen van volwassen kokerjuffers en voucher-exemplaren.
Wallace, I., S. Flint & P. Flint 2022
Adult caddis (Trichoptera) of Britain and Ireland. A practical guide
Field Studies Council, 162 pp.
top
|
| Fungus gnats (Diptera: Mycetophilidae, Mycetophilinae) |
Dit RES-handboek voor Britse insecten behandelt de onderfamilie Mycetophilinae van de familie Mycetophilidae, algemeen bekend als de paddenstoelmuggen. De meeste soorten worden aangetroffen in bossen en andere beboste habitats, zoals te verwachten is, aangezien de larvale ontwikkeling van de meeste soorten afhankelijk is van saproxylische schimmels of mycorrhiza. Ze kunnen het hele jaar door worden aangetroffen, waarbij hun aanwezigheid wordt beïnvloed door de heersende weersomstandigheden en de daaruit voortvloeiende aanwezigheid van hun waardschimmels.
De Britse paddenstoelmuggenfauna omvat 574 soorten uit vijf families: Bolitophilidae, Diadocidiidae, Ditomyiidae, Keroplatidae en Mycetophilidae, waarvan de meerderheid (501 soorten) uit de familie Mycetophilidae. Dit handboek beschrijft hoe je paddenstoelmuggen van andere Diptera onderscheidt en hoe je de vijf families kunt onderscheiden. Het boek bevat sleutels voor de subfamilies van Mycetophilidae en voor de 27 genera en 334 soorten van de subfamilie Mycetophilinae uit de Britse fauna. De herkenning van veel soorten vereist onderzoek van de complexe structuur van de mannelijke genitaliën, die worden geïllustreerd met foto's. Vrouwtjes uit sommige genera zijn niet te determineren.
Chandler, P.J. 2022
Fungus gnats (Diptera: Mycetophilidae, Mycetophilinae)
Royal Entomological Society Handbook, Volume 9, Part 8, 398 pp.
top
|
| Veldgids Schelpen |
De 'Veldgids Schelpen' behandelt ruim 330 soorten schelpen en weekdieren uit de Noordzee. De soorten zijn overzichtelijk ingedeeld naar klasse. Van elke soort zijn verschillende kleurenfoto's opgenomen om herkenning te vergemakkelijken. Geschikt voor beginners en gevorderden.
- ruim 330 soorten schelpen en weekdieren uit de Noordzee
- heldere determinatiesleutel, voorzien van schematische tekeningetjes
- prachtige kleurenfoto's van de schelpen en weekdieren
Deze schelpengids geeft tevens informatie over uiterlijk, herkenning, ecologie en voorkomen. Inclusief verklarende woordenlijst, literatuurlijst, nuttige adressen en register van Nederlandse en wetenschappelijke namen. Geschikt voor zowel beginnende als gevorderde schelpenzoekers en weekdierenkenners.
De 'Veldgids Schelpen' is een volledig herziene uitgave van de gelijknamige schelpengids uit 2004, die al enige tijd was uitverkocht. In de tweede editie (2020) werden ook de zeenaaktslakken opgenomen, evenals alle nieuwe soorten (vooral exoten) die er sinds 2004 in de Nederlandse fauna bij zijn gekomen. Aan deze derde editie zijn opnieuw soorten toegevoegd.
Bruyne, R. de 2022
Veldgids Schelpen. Zeeschelpen en weekdieren uit ons Noordzeegebied
KNNV Uitgeverij, 318 pp.
top
|
| Bergerwtkokermot |
Het heeft even geduurd, maar de bergerwtkokermot Coleophora gallipennella is nieuw gemeld voor de Nederlandse fauna. De eerste melding stamt al uit 2013, maar was destijds fout gedetermineerd.
Onderzoek in verschillende gebieden aan vraatsporen, rupsen en kokertjes heeft nu opgehelderd dat de bergerwtkokermot in elk geval in vier gebieden in het Limburgse Heuvelland leeft.
Kokermotten mineren eerst hun voedselplant. Op een gegeven moment maken ze een zijdeachtig kokertje met daarin plantenresten verwerkt. Vanuit het kokertje eten ze verder en uiteindelijk verpoppen ze er ook in. De rups van de bergerwtkokermot eet van hokjespeul.
Bron:
Prick, M., A. Schreurs, A. Wijker, S. Lamberts & J. Boers 2022
De bergerwtkokermot Coleophora gallipennella (Lepidoptera: Coleophoridae), nieuw voor de Nederlandse fauna
Entomologische Berichten 82 (3): 86-89
Foto: Arnout Wijker.
top
|
| De eerste hangvlieg voor Nederland |
In 2019 werd tijdens nachtvlinderonderzoek op de Sint Pietersberg een insect gefotografeerd dat later gedetermineerd kon worden als Bittacus hageni. Dit is een nieuwe soort voor Nederland en ook nog eens een nieuwe familie voor Nederland.
Hangvliegen zijn verwant aan schorpioenvliegen. Het zijn jagers die doodstil aan hun voorpoten in de vegetatie hangen tot er een prooi voorbij komt. De dichtheden zijn meestal laag en ze zijn daarom moeilijk te vinden, wat verklaart dat ze in de ons omringende landen wel zijn waargenomen, maar echter zeer sporadisch.
De determinatie van deze soort, op basis van slechts twee foto's, kwam tot stand dankzij een goede samenwerking tussen waarnemers en experts in binnen- en buitenland.
Bron:
Drukker, D, P. Tillier, N.J. Dek & M. Renden 2022
Bittacus hageni, de eerste hangvlieg voor Nederland (Mecoptera, Bittacidae)
Entomologische Berichten 82 (3): 82-85
Foto: Mario Renden.
top
|
| Bladraderdier |
Raderdieren zijn een belangrijke groep van kleine meercellige organismen in het plankton van Nederlandse oppervlaktewateren. Het genus bladraderdieren Polyarthra komt voor in zoete en zwak brakke meren. Ze danken hun naam aan de bladvormige aanhangsels aan het lichaam.
Uit Nederland waren zeven soorten bladraderdieren bekend. Tijdens monitoring van biologische veranderingen in het Haringvliet als gevolg van het sinds 2019 af en toe op een kier zetten van de stormvloedkering werd de achtste soort aangetroffen: Polyarthra luminosa.
Bij het controleren van oude monsters bleek de soort ook al in 2000 in het Nuldernauw te zijn verzameld. De soort komt verder in Centraal- en Oost-Europa voor en wordt ook daar in grote zoete meren gevonden.
Bron:
Soesbergen, M. 2021
Het raderdier Polyarthra luminosa nieuw voor de Nederlandse fauna (Rotifera: Ploima: Synchaetidae)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 57: 75-80
Foto: Martin Soesbergen.
top
|
| Kortschildkever volgt opmars van houtzwam |
De kortschildkever Gyrophaena boleti wordt al sinds enkele jaren gevonden in natuurgebieden in Zuid-Nederland en wordt in een recent artikel nieuw voor de Nederlandse fauna gemeld.
Deze kever ontwikkelt zich vooral op en in de roodgerande houtzwam Fomitopsis pinicola, waar ze van het weefsel en de sporen eten. De larven leven in de sporengaten en de volwassen dieren zijn gemakkelijk aan de onderzijde van de zwam te vinden.
De roodgerande houtzwam heeft in Nederland sinds ongeveer 1990 een opmars gemaakt en door deze toename heeft G. boleti zich in Nederland kunnen vestigen.
Bron:
Jansen, R.Ph. 2022
Gyrophaena boleti, een nieuwe kortschildkever voor de Nederlandse fauna (Coleoptera: Staphylinidae)
Entomologische Berichten 82 (3): 94-98
Foto: Bas Drost.
top
|
| Twee dwergcicaden en een spoorcicade |
Sinds 2011 werden al 51 cicadensoorten als nieuw voor de Nederlandse fauna gemeld. In 2020 en 2021 werden weer drie cicaden voor het eerst in Nederland aangetroffen. Het gaat om de spoorcicade Toya propinqua en de dwergcicaden Cicadula placida en Edwardsiana alnicola.
De op grassen levende Toya propinqua en de op grassen en zeggen levende Cicadula placida zijn zuidelijke soorten die zich door het opwarmende klimaat noordwaarts uitbreiden.
Edwardsiana alnicola heeft een meer noordelijke verspreiding tot in Scandinavië en is ook bekend uit de ons omringende landen. Deze dwergcicade leeft op zwarte en witte els en is overal waar ze voorkomt zeldzaam of zeer lokaal.
Bron:
Bieman, C.F.M. den, M.C. de Haas & J.D.M. Belgers 2022
Three true hopper species new for the Netherlands (Homoptera: Delphacidae & Cicadellidae)
Entomologische Berichten 82 (3): 90-93
Foto Toya propinqua: Gernot Kunz.
top
|
| Gynandromorfe sluipwesp |
Op 6 juli 2020 verzamelde Dick Belgers een sluipwesp in Wageningen. Het exemplaar werd gedetermineerd door een specialist van de Zoologische Staatssammlung te München als Dicaelotus montanus, een nieuwe soort voor Nederland.
Nu is de vondst van een nieuwe sluipwespensoort voor Nederland op zich geen zeldzaamheid. Het exemplaar bleek echter ook nog eens een gynandromorf te zijn. In dit geval had de wesp een vrouwelijke kop en een mannelijk achterlijf. De mogelijke oorzaken worden in een publicatie in vaktijdschrift Entomologische Berichten uitgebreid besproken.
Bron:
Beukeboom, L.W. & C.J. Zwakhals 2022
How gynandromorphs arise in Hymenoptera, with two new records from the family Ichneumonidae
Entomologische Berichten 82 (3): 103-108
Foto: Kees Zwakhals.
top
|
| Steltmug |
Steltmuggen zijn vooral gebonden aan vochtige biotopen. De larven leven meestal aquatisch of semi-aquatisch en de volwassen muggen zijn meestal in de buurt van het habitat van de larven in de vegetatie te vinden.
Op 27 april 2017 ving Jan de Gooijer in een natuurontwikkelingsgebied bij Elim een steltmug waarvan hij foto's op Waarneming.nl plaatste. Specialist Niels-Jan Dek kwam de foto's tegen bij het valideren en zag dat dit mogelijk iets bijzonders was.
Het verzamelde exemplaar werd opgevraagd en kon worden gedetermineerd als Dicranomyia affinis, een nieuwe soort voor Nederland. Hiermee komt het aantal soorten steltmuggen in Nederland op 148.
Bron:
Dek, J.C. 2021
De steltmug Dicranomyia affinis nieuw voor Nederland (Diptera: Limoniidae)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 57: 71-74
Foto: Jan de Gooijer.
top
|
| Tropische kas herbergt nieuwe stofluis |
In 2019 en 2021 werd in de Wildlands Adventure Zoo te Emmen een opvallende stofluis met een vlekkenpatroon van gouden en donkere beharing aangetroffen. Het bleek te gaan om Cyptophania hirsuta.
Deze soort was tot nu toe alleen bekend uit Mexico en enkele eilanden in Oceanië waaronder Hawaii. Waarschijnlijk is de soort in Emmen terecht gekomen na de verhuizing van de dierentuin in 2013-2016.
De nieuwe tropische kas Jungola is toen met planten uit de oude kassen beplant, maar ook met 14.000 planten uit een kwekerij in Costa Rica. De stofluizen zijn waarschijnlijk op deze nieuwe planten meegelift. Dit suggereert ook dat de soort in Midden-Amerika wijder verspreid is dan tot nu toe bekend.
Bron:
Noordijk, J. 2022
Cyptophania hirsuta, a new psocid for Europe, found in a zoo hothouse in the Netherlands (Psocodea: Lepidopsocidae)
Journal of the Entomological Research Society 24 (2): 173-176
Foto: Jan van Duinen.
top
|
|
top
|
| Van de redactie |
Dit is het vijfenzestigste nummer van Tentakel, de digitale nieuwsbrief over ongewervelde dieren. Deze nieuwsbrief verschijnt onregelmatig naast de reguliere papieren EIS-nieuwsbrief.
In de nieuwsbrief is plaats voor allerlei korte berichten die het onderzoek aan ongewervelden in Nederland aangaan: berichten van het EIS-bureau, oproepen, bijzondere en fenologische waarnemingen, aankondiging van rapporten en boeken en een activiteitenagenda. Ook al uw bijdragen zijn welkom. U kunt deze sturen naar eis@naturalis.nl.
De nieuwsbrief is opgezet als Internetpagina (in HTML) en kan in de meest gangbare e-mailprogramma's worden gelezen. Met de berichtopmaak/e-mailindeling ingesteld op (originele) HTML ziet u behalve tekst ook plaatjes en kunt u via de blauwe links eenvoudig alleen dat nieuws er uit pikken dat u interesseert. Mocht u problemen hebben met het instellen van het HTML-formaat in uw e-mailprogramma schroom dan niet en neem gerust contact op. Of probeer het hier met uw webbrowser. Hier zijn ook alle reeds verschenen nummers beschikbaar.
Mocht u geen belangstelling (meer) hebben voor deze nieuwsbrief: een retour-mailtje naar dit adres is voldoende om uw e-mailadres te verwijderen van deze mailinglist. Aanmelden op dit adres is vanzelfsprekend ook mogelijk.
U kunt onze nieuwtjes volgen door u aan te melden via onze pagina op Facebook.
Tentakel niet ontvangen: check voor heraanmelding of reactie eerst even de spambox.
Ed Colijn
top
|